trong khi đó trên lĩnh vực giáo dục, lĩnh vực mà những kẻ địch của
chúng ta từ lúc còn nằm trong nôi đã phải tôi rèn khí chất đàn ông bằng
một phương pháp vất vả khó nhọc, thì tại Athens lúc nào chúng ta cũng
được sống thoải mái tùy thích, nhưng đồng thời lúc nào cũng sẵn sàng
đương đầu với mọi hiểm nguy thực sự. Để minh chứng cho điểm này,
điều dễ nhận thấy là quân Lacedaemon không xâm lược xứ sở của
chúng ta một mình, mà mang theo tất cả các xứ liên minh với chúng;
trái lại, người Athens chúng ta tiến quân vào lãnh thổ của một lân bang
mà chẳng cần ai trợ chiến, và khi chiến đấu trên một vùng đất lạ vẫn
thường dễ dàng đánh bại những kẻ đang bảo vệ quê hương mình. Chưa
kẻ thù nào từng chạm trán với lực lượng hợp nhất của chúng ta, vì
chúng ta đồng thời vừa phục vụ cho hải quân của mình vừa phái công
dân của mình đi chinh chiến ở hàng trăm nơi khác nhau trên bộ; thế
nên, ở bất cứ nơi đâu mà địch giao tranh với một phần rất nhỏ nào đó
trong quân số hiện có của chúng ta, thì chiến thắng một biệt đội được
thổi phồng lên thành chiến thắng cả một dân tộc, và ngược lại chiến bại
mà chúng phải chịu cũng lại là bởi lực lượng của toàn dân chúng ta.
Vậy mà, cho dù với thói quen thư thái mà không nhọc nhằn, và dũng
khí từ bản chất mà không phải do rèn luyện, chúng ta vẫn sẵn lòng giáp
mặt với hiểm nguy, chúng ta có lợi thế kép là vừa tránh được khỏi phải
kinh qua những thử thách cam go vì đã lường trước được và vừa có thể
đối mặt một cách không sợ hãi với những thử thách cam go đó trong
những lúc cần thiết như những người không bao giờ được miễn trừ với
chúng.
Đó cũng không phải những điểm duy nhất mà kinh thành của chúng
ta đáng được ngưỡng mộ. Chúng ta trau dồi sự tinh tế mà không thái
quá và trau dồi sự hiểu biết mà không nhu nhược; của cải được chúng
ta đem ra sử dụng hơn là để khoe mẽ, và coi nghèo hèn thực sự đáng hổ
thẹn ở chỗ không chịu đấu tranh chống lại nó chứ không phải ở chỗ
thừa nhận cái thực tế ấy. Ngoài chính sự ra, những người tham gia việc
công của chúng ta còn có những vấn đề riêng cần phải quan tâm đến,
và những thường dân của chúng ta dù bận bịu với những công việc làm
