hội nghị công dân này với mục đích nhắc nhở các vị về một số điểm
nhất định, và phản đối vì các vị giận tôi một cách vô lý, hay hoảng sợ
vì những thống khổ của mình. Tôi cho rằng sự vĩ đại của dân tộc sẽ tốt
cho lợi ích của cá nhân các công dân hơn là sự hưng thịnh của bất kỳ cá
nhân nào đi đôi với việc cả dân tộc bị sỉ nhục. Cá nhân một người có
thể phong lưu sung túc đến tột cùng, nhưng nếu xứ sở của anh ta bị tàn
phá thì anh ta cũng sẽ bị hủy hoại cùng với nó; trong khi đó một xứ sở
đang phồn thịnh luôn ban cho những cá nhân thiếu may mắn những cơ
hội được cứu giúp. Vì rằng một thành bang có thể là trụ cột cho các
công dân khi cá nhân họ gặp bất hạnh rủi ro, trong khi cá nhân họ lại
không thể là trụ cột cho thành bang ấy khi nó lâm nguy, nên chắc chắn
nghĩa vụ của mỗi người là phải sốt sắng bảo vệ nó, chứ chẳng như các
vị bối rối với những hoạn nạn trong nhà đến nỗi từ bỏ mọi lo lắng quan
tâm đến an ninh chung, và đổ lỗi cho tôi vì đã khuyên nên tiến hành
chiến tranh đồng thời tự trách mình vì đã tán thành điều đó. Thế nhưng
nếu các vị vẫn cứ giận tôi, là người mà – theo như tôi nghĩ – am hiểu về
sách lược hợp lý hoặc khả năng dẫn giải sách lược đó chẳng thua kém
bất kỳ ai, và hơn thế nữa không những là một người yêu nước mà còn
là một người rất chân thật. Một người có được sự hiểu biết nhường ấy
nhưng lại không có khả năng dẫn giải như vậy thì có lẽ cũng chẳng có ỷ
tưởng gì về vấn đề đó cả: nếu anh ta có cả hai tài năng ấy mà lại không
có tình yêu đối với đất nước mình thì anh ta chỉ có thể là một kẻ chẳng
mấy nhiệt tình ủng hộ cho lợi ích quốc gia; trái lại, nếu lòng yêu nước
của anh ta không giúp anh ta cưỡng lại được sự mua chuộc, thì mọi thứ
sẽ phải trả giá đắt. Thế nên nếu các vị đã cho rằng tôi cũng có ít nhiều
phẩm chất đặc biệt đó khi các vị làm theo lời khuyên của tôi và khởi sự
chiến tranh, thì lúc này chắc chắn chẳng có lý do gì khiến tôi phải bị lên
án là đã làm điều sai trái cả.
Dĩ nhiên với những người có quyền tự do lựa chọn trong vấn đề này
và là những người mà gia sản của họ không bị đe dọa, thì có họa là điên
rồ hết mức mới lựa chọn chiến tranh. Nhưng nếu chỉ có một lựa chọn
duy nhất giữa chịu quy phục kèm theo mất độc lập, và chịu nguy hiểm
