những kẻ đó từ lâu đã đang bỏ trốn dần và lúc này càng bỏ trốn nhiều hơn
bao giờ hết. Nhưng kể cả là như vậy thì họ vẫn mang không đủ, vì trong
doanh trại lương thảo đã cạn sạch. Hơn nữa nỗi nhục nhã và những thống
khổ chung của họ, dù rằng đã nhẹ bớt ở chừng mực nào đó vì được họ đồng
cam, nhưng vẫn có cảm giác như một gánh nặng vào lúc đó, nhất là khi họ
đem so sánh cảnh tượng huy hoàng chói lọi của ngày lên đường viễn chinh
với cái kết cục bẽ bàng tủi nhục của cuộc viễn chinh này. Bởi vì đây là cuộc
chiến bại lớn nhất từng xảy ra với một đạo quân Hy Lạp. Họ đã đến đây để
nô dịch những kẻ khác, và đang ra đi trong nỗi sợ chính mình sẽ bị bắt làm
nô lệ. Họ đã lên thuyền đi chinh chiến với những lời cầu nguyện và những
bài tụng ca vang dội, và giờ đây họ lên đường trở về với những lời ta thán
hoàn toàn trái ngược; phải đi đường bộ thay vì đường biển, và không trông
cậy được vào hạm đội mà phải trông cậy vào bộ binh hạng nặng của mình.
Ấy vậy mà nguy hiểm tột cùng vẫn còn đang lơ lửng trên đầu đã khiến cho
tất cả những điều này xem ra vẫn còn có thể chịu đựng được.
Nicias thấy lòng quân chán nản và thay đổi bèn đi dọc theo hàng quân và
khích lệ an ủi họ đến hết mức ông ta có thể trong hoàn cảnh đó, giọng ông ta
càng lúc càng sang sảng khi ông ta đi từ đội quân này sang đội quân khác
với sự sốt sắng thiết tha nhất, và mong sao những lời có ích của ông ta lọt
vào tai càng nhiều người càng hay:
“Hỡi quân Athens và các đồng minh, ngay cả ở vào vị trí hiện tại của
chúng ta, chúng ta vẫn phải tiếp tục hy vọng, vì rằng nhiều người trước
đây từng được cứu khỏi những tình cảnh còn hiểm nghèo hơn thế này
nhiều; và các người đừng tự chỉ trích mình quá khắt khe dù là về những
tai hoạ đã giáng xuống các người hay những nỗi khốn khổ hiện tại mà
các người không đáng phải chịu. Bản thân ta, chẳng mạnh mẽ gì hơn
bất cứ ai trong số các người – trên thực tế các người đã thấy ta đau ốm
thế nào – và ta nghĩ rằng về vận may ta được trời phú ngang bằng với
bất kỳ ai dù là trong cuộc sống riêng hay sự nghiệp chung, song giờ đây
cũng bị đặt vào tình thế nguy hiểm y như kẻ thấp kém nhất trong số các
