Francisco de Pina vì lúc đó chỉ có ông là người Âu châu thạo tiếng Việt
nhất. Chúng tôi đoán rằng, cuốn sách này không được in (in theo kiểu Việt
Nam thời đó), mà chỉ chép tay. Có lẽ lúc ấy người Công giáo ở Hội An,
Quảng Nam... chép tay bản chữ Nôm để dùng, còn các nhà truyền giáo lại
chép sang mẫu tự abc. Nếu đúng thế thì đây là cuốn sách Việt Nam đầu tiên
bằng mẫu tự La tinh. Tiếc rằng ngày nay không còn thấy cuốn giáo lý trên
dầu là bản chữ Nôm hay chữ quốc ngữ.
Theo sự nhận xét của chúng tôi thì vào năm 1620 dù L.m. Pina đã
nói được tiếng Việt, nhưng khó lòng mà phân biệt được lối cách ngữ như
chúng ta dùng ngày nay. Dựa vào những tài liệu viết tay năm 1621-1626,
chúng tôi biết được hầu hết các chữ còn viết liền và chưa thấy đánh dấu
vào những chữ đó. Chính dựa theo hai đặc điểm này mà chúng tôi cho là
giai đọan sơ khởi chữ quốc ngữ. Bây giờ chúng tôi xin trình bày 7 tài liệu
để chứng minh.
Tài liệu viết tay năm 1621 của João Roiz
Đây là bản tường trình hằng năm của Tỉnh Dòng Tên Nhật Bản, mà
L.m. Giám sát ủy cho L.m. João Roiz dựa theo các báo cáo ở Đàng Trong
soạn thảo, để gởi cho L.m. Mutio Viteleschi, Bề trên Cả Dòng Tên ở La
Mã. Tài liệu soạn bằng tiếng Bồ Đào Nha, gồm 15 tờ tức 30 trang kể cả
trang bìa. Chữ viết trung bình, không lớn quá cũng không nhỏ quá, trong
khổ 14 X 22 cm. Tường trình này biên soạn tại Áo Môn ngày 20-11-1621.
Tài liệu chia ra ba phần rõ rệt : Phần mở đầu gồm 6 trang ; Phần thứ hai
gồm 8 trang ghi lại những hoạt động của các tu sĩ Dòng Tên tại Hội An và
phụ cận với đầu đề : « Residencia de Faifô na Provincia de Cacham » (Cư
sở Hội An trong tỉnh Cacham [Quảng Nam] ; phần thứ ba gồm những trang
còn lại viết về những kết quả truyền giáo ở Nước Mặn, với đầu đề : «
Residencia de Nuocman na provincia de Pulo Cambi » (Cư sở Nước Mặn
trong tỉnh Pulo Cambi [Qui Nhơn])
. Dưới đây là những chữ quốc ngữ
trong tài liệu :
