Đề lĩnh ra ông Đề đốc, một cấp bậc lớn hơn và ông được đứng đầu các
Quan trong tỉnh
).
Unghe chieu : « Alius hoc anno mandarinus ad Ecclesiam ascriptus
est, patrio nomine Unghe chieu, christiano Ignatius »
(Năm nay một viên
quan tên là Ông nghè Chiêu
đã gia nhập Giáo Hội có tên là thánh Y Nhã).
Nhit la Khaum, Khaum la nhit
: Nhất là không, không là nhất.
Tài liệu viết tay năm 1626 của Antonio de Fontes
L.m. Antonio de Fontes, người Bồ Đào Nha, đến Đàng Trong cùng
một chuyến tầu với Gaspar Luis vào tháng 12-1624. Khi tới xứ này, G. Luis
liền xuống Nước Mặn để học tiếng Việt còn Antonio de Fontes ở lại cư sở
Dòng Tên tại Kẻ Chàm cùng với Đắc Lộ và F. de Pina. Lúc ấy Pina là Bề
trên cư sở này và đã thông thạo tiếng Việt. Chính Pina là Thầy dậy tiếng
Việt cho Fontes và Đắc Lộ : « Ao presente temos ja tres residencias, as
duas estavão formadas ; a 3a assẽtis (?) eu agora na Corte do principe,
onde ficão tres Pes dassento o Pe Franco de Pina que sabe muito bem a
lingoa por superior, e mestre, e os Pes Alexandre Rhodes e Anto de Fontes
por subditos, e discipulos »
(Hiện nay chúng tôi có ba cư sở mà hai trong
số này [Hội An, Nước Mặn] đã được hoàn thành [theo giáo luật] ; còn cư sở
thứ ba tại « thủ phủ » quan « trấn thủ »
, nơi mà lúc này tôi [đang tạm trú],
có ba Linh mục định cư : L.m. Francisco de Pina biết tiếng [Việt] khá lắm,
làm bề trên và là giáo sư [dậy tiếng Việt], và các L.m. Đắc Lộ cùng
Antonio de Fontes là thuộc viên và học viên).
Ngày 1-1-1626, L.m. Fontes viết tại Hội An một bản tường trình
hàng năm bằng tiếng Bồ Đào Nha gửí L.m. Mutio Vitelleschi, Bề trên Cả
Dòng Tên ở La Mã. Tài liệu dài 17 tờ tức 34 trang, viết chữ cỡ nhỏ trong
khổ 14,50 x 23 cm. Bản tường trình về năm 1625 chia ra ba phần : Phần
một, « Casa de Taifõ » (Nhà Hội An) ; Phần hai, « Residencia de Dĩgcham,
