Palmeiro. Nhưng đây là bản đã được Amaral nhờ người khác sao lại bản
gốc do chính tay ông viết, để gửi cho L.m. Antonio d’Amaral
ở Bồ Đào
Nha. Tuy nhiên, bản văn này có đầy đủ giá trị của nó và coi như chính
Amaral đã sao lại. Bởi vì ông đã ký tên vào bản sao chép này ; hơn nữa,
chính ông đã dùng bút sửa lại bên lề trang giấy những chữ mà người sao
chép không làm đúng, đặc biệt là Amaral còn cẩn thận sửa lại nhiều chữ
quốc ngữ, ví dụ : triết, bên bồ đề, sãy, chuá bàng, bút, iền, Chuá cã, chai,
cữa đáy, bà đạu, Vĩnh cang
, v.v... Hầu hết trang nào Amaral cũng sửa lại
mấy chữ. Như thế chứng tỏ tác giả đã đọc kỹ lưỡng bản sao vì muốn cho nó
phải đúng ý ông. Vậy, chúng ta phải coi bản này như chính G. d’Amaral
viết. Tiện đây cũng nên biết rằng, hiện nay trong Biblioteca da Ajuda ở thủ
đô Bồ Đào Nha cũng có một bản sao của tài liệu trên. Bản này được chép
xong tại Áo Môn ngày 8-12-1745 do Trợ sĩ Dòng Tên João Alvares. Chúng
tôi đã có dịp so sánh bản chép này với bản chúng tôi trình bầy đây, và biết
được J. Alvares đã sao chép khá đúng, kể cả những chữ quốc ngữ
.
Bây giờ chúng tôi xin ghi lại những chữ quốc ngữ trong tài liệu viết
tay của Amaral năm 1632. Chúng tôi cũng xin độc giả miễn cho khỏi chú
thích số trang có chữ quốc ngữ. Sau đây là những chữ quốc ngữ theo thứ tự
trước sau của bản tường trình.
Về trần thế của nước [Đàng Ngoài]
(Do Temporal do Reyno), f. 125r-128v
đàng tlaõ, đàng ngoày, đàng tlên : Đàng Trong. Đàng Ngoài, Đàng
Trên. Nước này chia làm 3 phần « thứ nhất bắt đầu từ phía Nam, gọi là
Đàng Trong, có nghĩa là đường ở phía trong ; thứ nhì, Đàng Ngoài, có
nghĩa là đường ở ngoài ; thứ ba, Đàng trên, có nghĩa là đường ở trên » (à
