Nói đến lịch sử chữ quốc ngữ trong giai đoạn này, chúng ta không
thể bỏ qua L.m. Antonio Barbosa (1594-1647)
. Ông sinh tại Arrifana de
Souza, Bồ Đào Nha, gia nhập Dòng Tên ngày 13-3-1624. Cuối tháng 4-
1636, Barbosa đến Đàng Ngoài, nhưng rồi ông trở về Áo Môn vào tháng 5-
1642, vì lý do sức khỏe. Tại Áo Môn, tình trạng sức khỏe của ông cũng
không khá hơn. Năm 1647 Barbosa từ Áo Môn đi Goa để dưỡng sức,
nhưng ông qua đời cùng năm đó trên đường đi Goa. Antonio Barbosa soạn
thảo cuốn tự điển Bồ - Việt (Diccionário português-anamita)
như chúng
ta đã nói ở trên. Đắc Lộ cũng dựa vào cuốn tự điển này để soạn cuốn tự
điển của ông. Khác với Amaral, Barbosa lại soạn từ tiếng Bồ Đào Nha sang
tiếng Việt. Chúng tôi nghĩ rằng, có lẽ ông cũng soạn cuốn này lúc còn ở
Đàng Ngoài, từ năm 1636-1642. Về « số phận » cuốn tự điển viết tay này
cùng một hoàn cảnh như cuốn tự điển của Amaral, nghĩa là có thể đã bị «
tiêu diệt », cũng có thể là còn nằm ở đâu chăng ? Ngoài cuốn tự điển,
Barbosa còn Soạn một số bài thơ hiện lưu trữ tại Biblioteca da Ajuda ở thủ
đô Bồ Đào Nha
.
Từ trước đến nay, một số nhà nghiên cứu lịch sử chữ quốc ngữ, kể
cả người Việt Nam lẫn ngoại quốc, đã đề cao giá trị Đắc Lộ quá nhiều. Nếu
có vài nhà nghiên cứu mới đây ở Việt Nam tỏ ra dè dặt về vấn đề này, thì
cũng chưa dám nói đích danh người nào giỏi hơn Đắc Lộ, là vì chưa tìm
được tài liệu rõ rệt. Bây giờ, nhờ việc khám phá được tài liệu của Amaral,
chúng ta dám nói là Amaral giỏi hơn Đắc Lộ ngay từ năm 1632. Chúng tôi
hy vọng các nhà nghiên cứu sẽ tìm thêm được nhiều tài liệu khác, để chứng
minh còn có người giỏi hơn Amaral... Như thế, dần dần sẽ bổ túc cho việc
nghiên cứu lịch sử chữ quốc ngữ.
Tài liệu viết tay năm 1645 và 1648
Hai tài liệu viết tay 1645-1648 cũng không phải là toàn bản văn chữ
quốc ngữ, nhưng một bản văn bằng Bồ ngữ và bản kia bằng La ngữ. Tuy
