nhân, nhưng người Iroquois vẫn có ý thức nghiêm ngặt về cái đúng và cái
sai…”
Người nào ăn cắp lương thực hay hành động hèn nhát trong chiến đấu đều
phải “xấu hổ” và bị cộng đồng tẩy chay cho tới khi người đó chuộc lỗi được
những hành động sai trái của mình và chứng tỏ đã trở lại trong sạch.
Không chỉ người Iroquois mà các bộ lạc da đỏ khác cũng có lối hành xử
tương tự. Năm 1635, thổ dân da đỏ ở Maryland đã phản ứng lại yêu cầu của
thống đốc nói rằng, bất cứ người da đỏ nào thè lưỡi về phía người Anh, sẽ
bị trừng phạt theo luật Anh quốc. Người da đỏ nói:
“Cách trừng phạt của người da đỏ là nếu sự việc đó xảy ra, chúng tôi buộc
người đó bồi thường một chuỗi hạt dài chừng 100 sải tay. Vì các vị ở đây là
người lạ, đến đất nước chúng tôi các vị phải thích ứng với phong tục của đất
nước chúng tôi, chứ không thể áp dụng phong tục của các vị đối với chúng
tôi…”
Như vậy, Columbus và tùy tùng của ông ta không phải đã đến một vùng đất
hoang sơ, mà là một thế giới ở đó nhiều nơi có đông người định cư như ở
châu âu, nơi đó có nền văn hóa phong phú, quan hệ giữa con người bình
đẳng hơn ở châu âu; quan hệ giữa đàn ông, phụ nữ, trẻ em và với tự nhiên
có lẽ là đẹp hơn bất cứ nơi nào trên thế giới.
Họ không có chữ viết, nhưng luật lệ riêng, thơ ca và lịch sử của họ được lưu
giữ trong trí nhớ và truyền lại cho đời sau, bằng vốn từ vựng truyền khẩu
cùng với những bài hát, điệu múa và kịch nghi lễ phong phú hơn châu âu.
Họ chú ý phát triển nhân cách, ý chí, tính độc lập và linh hoạt, cảm xúc và
quyền năng, mối quan hệ con người với con người và giữa con người với tự
nhiên…
