một ví dụ điển hình của người Do Thái, nhưng hoàn toàn khác và ghê gớm
hơn nhiều, ông là nhà tiên tri và nhà lãnh đạo; là người có những hành động
quyết đoán và có sự hiện diện gây náo động, có khả năng trút những cơn
thịnh nộ khủng khiếp và với ý chí quyết tâm lạnh lùng không thương xót;
nhưng cũng là người có đời sống tâm linh sâu sắc, yêu thích mối giao hoà
trong cô đơn giữa mình với Chúa ở miền quê xa xôi, nhìn thấy viễn cảnh,
sự hiển linh và khải huyền; song ông không phải một tu sĩ khổ hạnh hay ẩn
sĩ mà là một thế lực tâm linh tích cực trên thế giới, căm ghét bất công, hăng
hái tìm cách tạo ra một xứ Không tưởng, là một người không chỉ đóng vai
trò trung gian giữa Chúa và loài người, mà còn tìm cách biến chủ nghĩa lý
tưởng mạnh mẽ nhất thành nghệ thuật quản lý nhà nước trong thực tế, và
biến những khái niệm cao quý thành các chi tiết trong cuộc sống hằng ngày.
Trên hết, ông là một người làm luật và quan tòa, kỹ sư của một khuôn khổ
to lớn, trong một cấu trúc chính trực bao bọc mọi khía cạnh của hành vi
công cộng và hành vi cá nhân - một nhà chuyên chế tinh thần.
Các sách Kinh Thánh kể lại công việc của ông, nhất là Xuất hành, Đệ nhị
luật và Dân số, mô tả Moses như một kênh dẫn khổng lồ qua đó ánh sáng
và tư tưởng của Chúa chảy vào trái tim và khối óc của dân tộc. Nhưng
chúng ta cũng phải coi Moses như một con người vô cùng độc đáo, thông
qua những trải nghiệm vừa đáng sợ vừa cao quý ngày càng trở thành một
thế lực sáng tạo dữ dội, lật ngược thế giới, lấy các khái niệm hằng ngày
được vô số thế hệ chấp nhận không đắn đo và biến chúng thành một cái gì
đó hoàn toàn mới, khiến thế giới trở thành một nơi rất khác, và không thể
nào quay trở lại cách nhìn sự vật như trước đây. Moses minh hoạ cho thực
tế mà các sử gia vĩ đại đã luôn công nhận, rằng loài người không phải luôn
tiến bộ bằng những bước nhỏ tới mức không thể nhận ra, mà đôi khi bước
một bước khổng lồ, thường là dưới lực đẩy năng động của một nhân cách
cô độc, ngoại cỡ. Đó là lý do tại sao lập luận của Wellhausen và trường
phái của ông, cho rằng Moses là một nhân vật hư cấu được thêm vào sau,
và Luật Moses là một thêu dệt của các thầy tu hậu Tha hương vào nửa sau
thiên niên kỷ 1 TCN - một quan điểm vẫn được một số sử gia ngày nay
