homoousios để chống lại Arius — nghĩa là, Ðức Giêsu “đồng bản tính”
hoặc “làm một” với Ðức Chúa Cha. Nói cách khác, bất cứ Cha như thế nào
thì Con cũng vậy; nếu Cha là Thiên Chúa thì Con cũng là Thiên Chúa.
Cuộc tranh luận lẽ ra phải chấm dứt ở đây, nhưng đã không xảy ra như
vậy. Hai trong ba vị giám mục sau này quyết định rằng, Giáo Hội không thể
dùng một chữ không có trong phúc âm (homoousios) để giải quyết vấn đề,
do đó họ quyết định là Arius đúng. Họ xoay sở để thay đổi ý kiến của một
vài vị giám mục khác và sau cùng tìm cách thuyết phục vị tân hoàng đế.
Tại đây bắt đầu một trang sử bất hạnh vì Nhà Nước Rôma can thiệp vào
Giáo Hội. Khi các giám mục phò-Arius vận động để vị tân hoàng đế (và
các hoàng đế tiếp đó) nghe theo ý kiến của mình, các hoàng đế bắt đầu
dùng áp lực chính trị đối với các giám mục hỗ trợ Kinh Tin Kính Nicaea.
Thật vậy, một số giám mục đã bị áp lực phải trục xuất ra khỏi giáo phận
của mình.
Ðể tóm lược, sự khủng hoảng này đưa đến ba nhận định sau:
1. Thật nguy hiểm cho Giáo Hội khi để nhà cầm quyền dân sự dính líu
đến các vấn đề thần học và tín lý cũng như vấn đề nội bộ Giáo Hội nói
chung.
2. Sự xuất hiện của một số khuôn mặt vĩ đại, kiên trì bảo vệ chân lý.
Trên tất cả là Thánh Athanasius, đức giám mục của Alexandria, bị hoàng
đế phe Arius lưu đầy năm lần vì người bảo vệ Công Ðồng Nicaea.
3. Nguyên tắc của Công Giáo là nếu cần phải dùng một chữ không có
trong phúc âm để xác định hoặc làm sáng tỏ một chân lý, thì điều ấy hợp
pháp. Người Công Giáo tin rằng, khi dẫn dắt Giáo Hội, Chúa Thánh Thần
không bị giới hạn trong Phúc Âm. Chân lý của Thiên Chúa được lưu truyền
qua truyền thống đích thực của Kitô Giáo - qua công thức tuyên tín cũng
như Phúc Âm. Danh từ homoousios là chữ duy nhất có thể bài bác lại Arius
và xác nhận tín điều Kitô Giáo về thiên tính của Ðức Giêsu Kitô, là Con
Thiên Chúa.
Trong thời kỳ khủng hoảng, mọi sự có vẻ tiêu điều vì lạc giáo Arian.
Năm 361, Thánh Giêrôme viết, “Toàn thế giới bừng tỉnh và rên rỉ khi thấy
mình thuộc phe Arian.” Nhưng sau đó, cả một làn sóng đảo ngược tình
