Một sự thật đáng tiếc là đôi khi tình trạng tinh thần của Giáo Hội cũng
không khác gì hơn tình trạng tinh thần của xã hội nói chung. Ðiều này rất
đúng với thế kỷ thứ mười. Trong sáu mươi năm đầu, chức giáo hoàng bị
kiểm soát bởi các nhà quý tộc Rôma, là những người không xứng đáng với
chức vụ cao trọng này. Tệ hại nhất trong tất cả, Ðức Giáo Hoàng Gioan XII
(955-64) quá thối nát đến độ Thiên Chúa phải giải thoát Giáo Hội Công
Giáo của Người qua tay nhà cầm quyền thế tục, là Otto I (Ðại Ðế), là
Hoàng Ðế Rôma Thánh Thiện đầu tiên của nước Ðức. Otto và các người kế
vị muốn dùng Giáo Hội Công Giáo như một công cụ giúp phục hồi trật tự
trong đế quốc.
Phương cách “giáo dân tấn phong giáo sĩ” — các hoàng đế lựa chọn
các giám mục và ngay cả các giáo hoàng — là một trong những phương
cách chính để kiểm soát Giáo Hội. Nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa,
các giáo hoàng được tuyển chọn bởi các hoàng đế Ðức lại là những người
có phẩm hạnh cao, nhất là Ðức Giáo Hoàng Sylvester II (
). Kết
quả là Giáo Hội Tây Phương bắt đầu hồi sinh.
Yếu tố then chốt trong sự canh tân Giáo Hội vào thời điểm này là sự
canh tân đời sống đan viện, được khởi sự bằng việc sáng lập một đan viện
mới, tên Cluny ở Pháp vào năm 910. Ðan viện này thuộc dòng Bênêđíctô
đặt riêng một số đan sĩ chỉ để cầu nguyện, và mọi người phải giữ im lặng,
ngoại trừ khi đọc kinh Nhật Tụng. Các đan sĩ tự bầu lấy đan viện trưởng và
chỉ chịu trách nhiệm với đức giáo hoàng, bởi đó không có sự kiểm soát của
giáo dân. Tổ chức đan viện này quá hữu hiệu đến độ nhiều giám mục và
thái tử đã mời đan viện Cluny thành lập các chi nhánh trong các giáo phận
của họ (ở Hòa Lan, Ý, Tây Ban Nha, Anh và Ðức). Hệ thống dòng tu đầu
tiên được bắt đầu, và vào năm 1100 đã có đến 1,500 chi nhánh. Sự canh tân
của đan viện Cluny đưa đến sự cải tổ của các đan viện khác cũng như việc
thành lập các hệ thống đan viện mới, tỉ như Dòng Camaldolese của Thánh
Rômuanđô và Dòng Carthusian của Thánh Brunô. Ngọn lửa thánh thiện
này đã canh tân Giáo Hội Công Giáo trong thế kỷ mười một khi các đan sĩ
được mời làm giám mục trông coi các địa phận đang sẵn sàng cải tổ. Các
chi nhánh của Cluny, do chính đức giáo hoàng điều khiển, trở nên một
