Bernini, Raphael, và Michaelangelo — những nghệ nhân vĩ đại của thế giới
thời ấy — cung cấp các tác phẩm điêu khắc, hội họa, kiến trúc cho thánh
đường. Tuy nhiên, phí tổn lớn lao này đã khiến các giáo hoàng không còn
lưu tâm đến tình hình tâm linh kiệt quệ của Giáo Hội.
Một vài giáo sĩ và thái tử thúc giục các giáo hoàng tổ chức công đồng
để canh tân Giáo Hội. Sau nhiều lần do dự, vì sợ rằng công đồng sẽ cướp
quyền của đức giáo hoàng hoặc sợ bị nhà cầm quyền dân sự kiểm soát, sau
cùng Ðức Giáo Hoàng Julius II đã triệu tập Công Ðồng Latêranô V ở Rôma
năm 1512. Công đồng chấm dứt năm 1517, dưới thời Ðức Giáo Hoàng Lêô
X, ngay khi sự Cải Cách Tin Lành bắt đầu nhen nhúm. Công đồng đã phê
chuẩn nhiều sắc lệnh canh tân có thể ngăn chặn được cuộc Cải Cách Tin
Lành, nhưng vì sự thiển cận và tính cách trần tục của Ðức Lêô X (làm giáo
hoàng từ 1513 đến 1521) nên hầu hết các sắc lệnh cải tổ của công đồng đã
không được thi hành. Ngoài ra, một số giám mục của Giáo Hội cũng không
màng gì đến chuyện canh tân.
Chúng ta có thể tự hỏi tại sao không có người Công Giáo nào dám lên
tiếng, đòi hỏi Giáo Hội phải cải tổ. Chắc chắn là có. Ngoài những người
khởi đầu cuộc canh tân tâm linh và cải tổ dòng tu, còn có một tổ chức Kitô
Giáo được gọi là Humanist (Nhân Bản). Ðược dẫn đầu bởi học giả Erasmus
ở Rotterdam (1465-1536), các thành viên Humanist là những trí thức Công
Giáo, họ buồn vì sự suy sụp của thần học Kinh Viện và sự gia tăng của phái
Nominalist (hữu danh vô thực). Họ quyết định khôi phục tư duy Công Giáo
đặt nền tảng trên Phúc Âm và văn bản của các Giáo Phụ. Erasmus sáng tác
rất nhiều trong lãnh vực này, cũng như cực lực châm biếm lối sống sai lạc
của người Công Giáo. Tuy nhiên, sự trào phúng và châm biếm cũng như sự
lỗi lạc của Erasmus không đủ để canh tân Giáo Hội. Tình trạng Giáo Hội
thời bấy giờ đã đến lúc mà chỉ có tính khí nóng nẩy và cực kỳ nghiêm trọng
của Martin Luther mới khích động được việc cải tổ đến độ lung lay và chia
cắt Kitô Giáo.
Sự Cải Cách Tin Lành (1517 - 1650)
