LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 102

khong quan trọng chuyên phiên dịch những giấy tờ chữ Nôm, chữ Nho ra
quốc ngữ) gởi về Nam kỳ Soái phủ một tờ trình, góp vài ý kiến để cải cách
xã hội, đề tháng 10/1894. Bấy giờ, Dương Tế Mỹ đã nghỉ việc, cư ngụ tại
làng Minh Đức, tỉnh Trà Vinh. Xem qua, ta hiểu phần nào bộ mặt của miền
quê hồi cuối thế kỷ 19. ý kiến của ông Mỹ có thể tóm tắt như sau :
— Nạn đánh me lan tràn, người Huê kiều làm chủ sòng mà thủ lợi, việc
đánh me được nhà nước hợp thức hóa để thâu hoa chi. Vì cờ bạc mà sanh
nạn trộm cắp, con nít 12 tuổi cũng biết đánh me. Đề nghị nhà nước ta nên
kiểm soát nghề nghiệp và lý lịch của dân cho kỹ hơn.
— Bọn làm bồi cho Tây sống lưu động, là bọn du đảng nguy hiểm. Nên
nhốt bọn chúng
— Nên mở mang tiểu công nghệ cho dân có thêm công ăn việc làm, nên
phát triển trồng bông vải.
— Yêu cầu nhà nước đừng đánh thuế rượu đế (rượu nếp nấu theo phương
pháp cổ truyền). Người Tàu chịu đóng thuế, đặt rượu nếp bán lại cho dân,
mấy nhà máy rượu ấy bỏ hèm : hèm là thứ mà dân ta dùng nuôi heo rất tốt.
Để bù vào thuế rượu, nhà nước có thể tăng thuế thân hoặc thuế điền. Hồi
đàng cựu, ai muốn nấu rượu thì cứ tha hồ, nhờ đó mà dân nhậu thưởng
thức nhiều thứ rượu nếp với hương vị độc đáo khác nhau, chẳng khác nào
rượu nho bên Pháp gồm nhiều loại. Người Hoa kiều nắm độc quyền lập nhà
máy đặt rượu nên dân chỉ thưởng thức có một thứ rượu mà thôi. Hễ được
tự do đặt rượu dân có thể tìm thứ rượu ngon theo sở thích mà uống. Nếu
nhà nước bỏ thuế rượu, sẽ có chừng 15 phần trăm dân chúng được nhờ, họ
xay nếp đặt rượu bán, lấy hèm để nuôi thêm heo; do đó, giá thịt heo sẽ rẻ.
— Có đến 3/4 dân chúng mang tật cờ bạc.
— Mấy ông cai tổng ở Trà Vinh đã thật sự trở thành tai họa lớn cho dân.
Mỗi lần bầu cử cai tổng, nhiều người dám tốn 1000 hoặc 2000 đồng để lo
hối lộ với quan trên hoặc bày tiệc mua chuộc cảm tình trước. Tuy tốn kém
lớn nhưng trong năm đầu tiên, các ông lấy được vốn và thêm lời, tiền thâu
vô phỏng định từ 2500 đến 3000 đồng với chi tiết như sau :
* Nhận lễ vật của dân và của làng vào dịp Tết : 120 đồng.
* Nhận lễ vật của dân vào ngày mùng 5 tháng 5 : 120 đồng.