tố cáo phủ Trực với phó tham biện.
Trở về, tổng Dõng khoe với dân rằng phó tham biện dạy làng Bình Thắng
phải thường cho ông ta mỗi công đất là 8 giạ lúa và 8 quan tiền; ruộng
1638 công (tức là non 150 mẫu mà Dõng đã lấn ranh) bồi thường với giá
10944 quan, năm sau đất tốt hơn, phải bồi thường đến 13680 quan.
Bấy giờ (có lẽ phủ Trực làm hậu thuẫn bên trong vì khi cho đào kinh, ông
ta đã có tham vọng chiếm đất), dân làng Bình Thắng tố cáo Dõng 13 khoản,
làng Long Hội tố cáo 27 khoảng, làng An Hội tố cáo 21 khoản. Quan tham
biện giao cho phủ Ca xét xử. Phủ Ca đến huyện Vĩnh Trị, hai làng khác tố
cáo thêm. Và khi đến làng Bình Thắng lại nhận đơn tố cáo khác. Tổng
Dõng không chịu đến để giáp mặt với làng. Phủ Ca đành đến Mân Thít
(nguyên văn ghi là Mơn Thích) gặp tổng Dõng.
Cuộc điều tra của phủ Ca cho thấy rõ tổng Dõng phạm vào các tội :
Chiếm làng Bình Thắng 150 mẫu, chiếm của làng Bình Thọ hơn 100 mẫu.
Dõng còn mượn tiền bạc, lúa gạo của làng và của dân 512 quan mà không
trả. Nhưng tham biện Vĩnh Long chỉ cho phép phủ Ca xử vụ chiếm đất
làng Bình Thắng mà thôi, các khoản khác đều bỏ qua. Phủ Ca đề nghị tịch
thâu cây súng riêng của Dõng, đày Dõng lên Sài Gòn hoặc Trảng Bàng
một năm “để sửa mình”. Phủ Ca cho biết thêm là Dõng lợi dụng những
người “theo nghịch” mà Dõng tha tội cho, sau khi thông dâm với mẹ của
tội nhân, và bắt tội nhân làm đày tớ riêng. Lại còn bắt dân làm đày tớ riêng
cho vợ bé, bắt hương chức làng đóng thuế cho phần đất của anh vợ. Ai
muốn được cử hương thân, hương hào phải lo hối lộ mỗi người 5 quan,
bằng không thì đánh 40 hoặc 50 roi, và nhiều khoản khác.
Sự việc kết thúc ra sao ? Ai phải ai quấy ? Điều chắc chắn là bọn theo Pháp
thời bấy giờ giành giựt quyền lợi, ăn thua nhau và dựa vào những gốc to là
bọn Pháp. Bọn Pháp sử dụng dân bản xứ trong việc trừ nội loạn và đồng
thời cũng thích ăn hối lộ. Chỉ tội cho người dân chịu oan khổ, nào quan
tây, quan ta, tốn công khẩn hoang ; luật lệ, nghị định của các quan Thống
đốc chỉ là hình thức.
Điển hình một vụ người Pháp lập tiểu quốc ở cù lao Năm Thôn :
công ty Taillefer
