Châu Thành. Năm 1898, tham biện Rạch Giá nhắc lại ý kiến nên lập một
phân khu hành chánh ở ngọn Cái Lớn (nhằm đề phòng trộm cướp) hoặc
lập ở làng Long Mỹ một quận mới. Nhưng cấp trên bác bỏ cho là tốn thêm
tiền xây cất cơ sở hành chánh, mướn thơ ký, mã tà ; nếu tỉnh quá rộng,
tham biện chủ tỉnh cứ đi thanh tra bằng tàu máy là đủ rồi. Bấy giờ, việc
khẩn hoang chỉ mới xúc tiến, thuế má chưa thâu nhiều. Nhưng đến năm
1907, quận Long Mỹ thành lập ở ngọn sông Cái Lớn, phía giáp ranh với
Cần Thơ. Chủ quận đầu tiên là Maurel nắm nhiều quyền hạn quan trọng.
Quận Gò Quao thành lập, trên con dấu ghi mấy chữ nho “Đại Hà huyện”
(tức là huyện lập ở sông Cái Lớn), quận Giồng Riềng ghi là Tiểu Hà huyện
(sông Cái Bé), quận Châu Thành tại chợ thì thêm mấy chữ nho “Kiên
Giang phủ”.
Việc phân chia ra tổng cũng chưa hợp lý và gây nhiều phiền phức : riêng
tổng Thanh Bình, năm 1907, rộng đến 250.000 mẫu tây (trong khi tỉnh Bến
Tre chỉ có 164.000 mẫu, tỉnh Gò Công 62.698 mẫu diện tích vào năm
1922), ăn từ vịnh Xiêm La đến ranh Sóc Trăng. Riêng làng Đông Thái
(thuộc về tổng này) dài cỡ 30 cây số từ rạch Thứ Năm đến rạch Mương
Đào, lý do chánh là đất quá rộng, dân ít, còn nhiều rừng, xóm này xa cách
xóm kia. Bấy giờ, cai tổng tha hồ xử kiện theo ý thích, xã trưởng thì không
thèm đi “hầu việc” quan trên, viện lý do là biển động, đi sợ ghe chìm hoặc
nộp thuế thì sợ bị ăn cướp dọc đường.
Đại khái, Rạch Giá là tỉnh chậm phát triển về đường sá, dân trí kém mở
mang, thua xa các tỉnh miền Tiền giang hoặc gần Sài Gòn nơi mà nhà nước
thực dân đã chú ý thiết kế từ trước năm 1900. Mãi đến 1910, 1911 hương
chức làng ở Rạch Giá mới bắt đầu có con dấu bằng đồng để đóng vào công
văn.
Những rắc rối đầu tiên trong việc khẩn đất
Chủ tỉnh Rạch Giá báo cáo cho Thống đốc Nam kỳ ngày 17/3/1898 :
— Trên nguyên tắc, mỗi làng phải có địa bộ và điền bộ. Nhưng ở Rạch Giá
trước năm 1891 không nơi nào có địa bộ. Một số hương chức làng tự ý lập
địa bộ, vẽ bản đồ chia ra từng sở đất, ghi tên chủ đất nhưng thường là ghi
tên “ma”, ai đến xin khẩn thì bảo là hết đất, nếu muốn thì làng sẽ đứng làm
