LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 139

Miên đến khẩn đất. Họ lo bắt cá, đốn củi, sau bão lụt năm Thìn, cây rừng
ngã xuống mới bắt đầu làm ruộng. Khi đất dọn xong thì mới hay rằng viên
chức nói trên đã làm đơn xin khẩn chồng lên phần đất ấy từ trước, có biên
lai. Cũng may là vụ này được giải quyết êm đẹp, dành ưu tiên cho người
Miên vì họ chịu cực khai phá từ trước.
Trường hợp làng quá rộng như làng Đông Thái dài 30 cây số, dân đến cư
ngụ lần hồi, khi đủ số thì những ấp ở xa trở thành làng mới, tách ra lập
thêm ba làng là Đông Hưng, Đông Hòa và Đông Thạnh từ năm 1914.
Lắm khi vì muốn kiểm soát an ninh ở mấy ấp hẻo lánh, nhà nước chấp
thuận cho tạm lập một làng mới. trong giai đoạn sơ khởi, lúc quan kinh lý
chưa đến phân ranh thì hương chức không được thâu thuế, chỉ được xử
kiện những vụ nhỏ và sắp đặt dân canh phòng mà thôi : làng Thạnh Lợi
tách ra khỏi làng Thạnh Hưng tháng 11/1912.
ở những làng quá đông người Miên, hương chức hội tề có thể ký tên bằng
chữ Miên và điều kiện để làm hương chức không cần là phải biết chữ quốc
ngữ. Quan trọng nhứt là chức xã trưởng, chỉ dành cho người hằng sản để
có thể bồi thường cho nhà nước trong trường hợp làm sổ sách sai lạc hoặc
gian lận thuế, lấy tiền công nho để cho vay nợ riêng, hoặc cờ bạc thua.
Người biện làng (thơ ký, nhân viên riêng của xã trưởng) lãnh trách nhiệm
viết lách, thảo đơn từ, phúc bẩm báo cáo.
Việc lựa chọn vài người háo danh và khờ khạo để làm hương chức lắm khi
là dụng ỳ của những tay có thế lực để dễ dàng thao túng. Tệ đoan lớn ở
mấy làng xa quận lỵ là nạn cờ bạc, chứa chấp bọn trộm cướp do hương
chức làng chủ mưu và chia phần. Nhiều ông điền chủ không thèm vào ban
hội tề, khi cần thế lực thì dựa vào quan trên hoặc đứng ngoài, sắp xếp tay
em của họ vào làm hội tề là đủ rồi.
Trong những làng mà đất đai đều do người Pháp làm chủ, về mặt hình thức
thì người Việt Nam vẫn cai trị lẫn nhau nhưng hương chức chỉ là tay sai.
Khôi hài nhứt là những báo cáo của làng gởi lên cấp trên : nếu là trên lãnh
thổ của điền Tây thì phải có chữ ký của chủ điền hoặc của người quản lý
thì mới có giá trị. Người “chủ điền Tây” có quyền thị thực chữ ký hoặc xác
nhận sự kiện trong công văn của làng. Trong điền của Pháp, việc cử hương