có dân khai thác từ lâu nhưng chưa được cấp phát chính thức, ông ta làm
đơn xin khẩn 1000 mẫu, với dụng ý bắt buộc dân đang canh tác phải nạp
địa tô cho ông ta.
Một tay khác là Beauville—Eynaud, làm chức còm—mi ở Rạch Giá đã quá
chú trọng vào việc khẩn đất. Khi thấy nhà nước soạn kế hoạch đào kinh
xáng giữa Rạch Ngan Dừa và Cạnh Đền, ông ta xin trưng khẩn 1300 mẫu,
khẩn xong, lại khai là mất mùa và không thèm đóng thuế !
Nhiều người Pháp nhờ bạn bè đứng tên giùm để khẩn thêm đất, hoặc có
những viên chức Pháp không thích canh tác nhưng cứ khẩn để bán lại cho
người Việt. Lại còn trường hợp tên Ernest Outrey (sau này là Thống đốc
Nam kỳ) lợi dụng danh nghĩa là nghị viên của Nam kỳ can thiệp với chủ
tỉnh để cho bạn bè ông ta được khẩn đất, nói đúng hơn là chiếm phần đất
mà dân quê đã khai phá từ buổi đầu.
Đời sống trong điền Tây
Điền của người Pháp là một tiểu quốc, người tá điền của điền Tây hưởng
quy chế đặc biệt về thuế thân. Họ được chủ đất bảo lãnh, dùng “giấy đỏ”
“(carte díengagé, in trên giấy cứng màu đỏ), thuế thân đóng một đồng bạc
thôi, trong khi dân ở thôn xóm làm lụng cho chủ điền Việt Nam phải đóng
cỡ 5 đồng. Họ chỉ đóng thuế chánh, khỏi những thuế phụ trội, khỏi làm
xâu, khỏi đóng tiền canh gác. Để đề phòng trường hợp họ trốn, loại giấy đỏ
này phải được chủ đất hoặc người thay mặt ký tên xác nhận, cứ 3 tháng gia
hạn một lần, ai ra khỏi điền mà không có giấy phép đặc biệt của chủ thì bị
bắt, xem như chưa đóng giấy thuế thân.
Kẻ ở điền Tây phải làm giấy giao kèo “ở mướn cố công với chủ”, tùy theo
điền mà giá cả khác nhau ; mượn tiền, mượn lúa với số lời khá cao nhưng
trong giao kèo thì ghi thấp. Người làm ruộng nhiều thì được vay nhiều, tùy
theo sự tiến triển của mùa màng mà chủ đất lần hồi cho họ vay thêm.
Điền tây là nơi chứa chấp đủ thứ tội ác : cờ bạc, hút á phiện lậu, đặt rượu
lậu thuế. Hương chức làng, lính mã tà, nhân viên thương chánh khó bề đột
nhập để tra xét nếu không được phép của người chủ điền Tây. Trong
những điền lớn, chủ đất thường vắng mặt quanh năm, việc quản lý giao
cho hai ba người Pháp gọi là “surveillant agricole” được phép mang súng,
