LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 145

thôi). Chủ điền lo ngại vì không kiếm ra tiền để đóng thuế điền. Mặt khác,
số vốn khá to mà họ đưa cho tá điền vay lại bị mất luôn. Một số tá điền
ngang nhiên bỏ đất, dời qua vùng khác, trong trường hợp chánh đáng mà
điền chủ không có lý lẽ để truy tố được.
Tại Rạch Giá, năm Thìn (1904) xảy ra hai trận bão lớn : 1/5 và 3/11. Năm
sau (1905) lại thêm lụt rồi nắng hạn bất ngờ.
Trong điền của Gilbert Trần Chánh Chiếu, mức tổn thất được kê khai như
sau với nhà nước :
— Đất ruộng ở làng Thạnh Hòa (Tràm Chẹt nhỏ) 1000 mẫu bị ngập suốt
hai tháng liên tiếp, rồi trận giông ngày 2/11/1904 làm sập nhà cất cho tá
điền ở, lẫm lúa bị tốc nóc. Đất khẩn ở phía Hòa Hưng gồm 200 mẫu, hư
trọn. Trong hiện tại, cần cấp dưỡng cho 200 tá điền sống lây lất.
— Từ bốn năm trước, lúa trong lẫm gom từ 20 tới 25 ngàn giạ lúa, năm
1904 chỉ còn thâu được từ 1000 đến 1500 giạ. Sự lỗ lã ước lượng là 15000
đồng. Xin nhà nước cho vay trợ cấp, để tiếp tục khai thác.
Đơn kêu nài gởi lên. Chủ tỉnh cho cai tổng tới điều tra, thấy phần đất ở
Thạnh Hòa của Trần Chánh Chiếu trước kia có 125 gia đình tá điền thì nay
42 gia đình đã đào tẩu, còn lại 83 gia đình. Nhà cất cho tá điền ở gồm 93
cái, cộng là 232 căn đã bị sập hết 72 cái, tức là 177 căn. Năm 1904, đất này
canh tác 645 mẫu.
Riêng về phần đất ở Hòa Hưng gồm 14 người tá điền, còn lại 3, trốn hết 11.
Nên nhớ là ở Rạch Giá chỉ làm ruộng mỗi năm một mùa, người cai quản
ruộng đất của ông Chiếu trình bày trong đơn : “Thiệt tội nghiệp, trong dân
tá điền ai ai cũng đều nghèo khổ, đói khát, rách rưới, ở ruộng thì nhờ
ruộng, một năm làm ruộng có một lần, trông đợi có bấy nhiêu song chẳng
đặng, bây giờ phải đợi qua năm khác, lâu không biết bao xa mà nói cho
cùng”. Và hiện tại, dân chỉ biết hy vọng cấy lúa ván ăn đỡ, kiếm chút ít mạ
hồi mùa rồi còn sót lại, chặt bớt rễ mạ mà cấy tạm khi nước giựt xuống.
Một linh mục ở họ đạo Trà Lồng gởi thơ lên chủ tỉnh xin miễn thuế, cho
biết : vì đường giao thông khó khăn nên trong điền lúa hạ giá quá thấp dân
không bán được, trong khi những sản phẩm cần thiết thì mua với giá gần
gấp đôi ngày thường.