LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 149

thuộc được quy định đồng đều (trừ những năm sau cùng của chế độ thực
dân, chia ra người có hằng sản và người không có hằng sản). Thuế chánh
chỉ là mọt đồng bạc nhưng dân phải đóng thêm một số tiền gọi là bách
phân phụ trội cho ngân sách. Số bách phân này thay đổi tùy theo năm để
cho ngân sách được quân bình chi tiêu. Ngoài ra mỗi người phải chịu năm
ngày làm xâu, có thể chuộc bằng tiền, lại còn phụ thâu về thủy lợi, về
rừng.
Nếu là dân ở xa tới, chưa vào bộ thì đóng thêm một số tiền gọi là thuế dân
ngụ. Tính trung bình vào những năm đầu thế kỷ, thuế thân cọng thêm các
khoản linh tinh vừa kể là 5 đồng, làng này đóng nhẹ nhưng làng kia lại
đóng nặng. Nên nhớ là lúc bấy giờ lúa bán vài cắc một giạ, một đứa trẻ
chăn trâu suốt năm chỉ được khoảng 10 đồng thôi. Có làng lại đặt ra thuế
nóc gia hoặc quy định tiền chuộc công sưu (đóng tiền để khỏi đi làm sưu)
với giá quá cao, thí dụ trường hợp làng Vĩnh Hòa Hưng, tổng cộng là 8
đồng 3 xu về thuế thân, năm 1914.
Số đông tá điền không đóng nổi thuế thân hoặc không muốn đóng vì suốt
năm họ không có việc gì để đi ra khỏi làng. Thỉnh thoảng lính mã tà vào
làng xét hỏi, dân lậu thuế (gọi là trốn xâu lậu thuế) chạy trốn ngoài ruộng
hoặc vô rừng mà ẩn náu. Bị bắt về tội thiếu thuế thân là 5 ngày tù với 15
quan phạt vạ. Khi mản tù phải đóng thuế, ai không tiền thì làm cu—li cho
nhà nước tại chợ lấy tiền mà bù vào.
Người nào trốn thuế quá lâu mà muốn vô bộ thì hương chức giải quyết
bằng cách ăn hối lộ rồi cấp cho một giấy thuế thân mà làng đã xin cho
người khác (nhưng người ấy đã trốn, bỏ làng). Trường hợp thay đổi tên họ
như thế thường xảy ra. Gặp năm mất mùa hễ không đóng nổi thuế thân và
không trả được địa tô cho chủ điền thì cứ trốn qua xứ khác mà làm ruộng
lưu động, để rồi tiếp tục dời chỗ (gọi nôm na là làm ruộng dạo, làm ruộng
hàng xáo).
Ngao ngán nhứt cho người dân là việc làm xâu. Trong những năm cần đào
kinh hoặc đắp đường, nhà nước trưng dụng quá thời hạn 5 ngày mà luật đã
định. Cai tổng và hương chức lợi dụng để bắt nạt tống tiền, ai muốn ở nhà
thì lo hối lộ. Mãn hạn thì người làm xâu được về nhưng hương chức