LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 155

Về mặt hành chánh, thực dân lúng túng không biết nên tổ chức thế nào cho
hợp lý. Thoạt tiên sau khi chiếm ba tỉnh miền Tây, vùng mũi Cà Mau nhập
vào hạt Rạch Giá với tỉnh lỵ là chợ Rạch Giá. Vùng Bạc Liêu thì nhập qua
hạt Sóc Trăng.
Vào tháng 6/1871, vùng mũi Cà Mau nhập qua tỉnh Sóc Trăng, tách khỏi
Rạch Giá. Nhưng 6 tháng sau, hoàn lại tỉnh Rạch Giá như cũ. Đến ngày
18/12/1882, chánh phủ mới dứt khoát lập ra một tỉnh mới : lấy một phần
vùng Bạc Liêu thuộc hạt Sóc Trăng và vùng Cà Mau thuộc hạt Rạch Giá
nhập lại đặt ra tỉnh Bạc Liêu. Đây là hạt thứ 21 của Nam kỳ thuộc địa.
Nên phân biệt rõ về trường hợp tỉnh Bạc Liêu, tuy gom vào chung một đơn
vị hành chánh nhưng gồm hai phần đất khác nhau về địa chất và về mức
khẩn hoang :
— Vùng Bạc Liêu, theo địa danh thời Tự Đức, ăn từ rạc Bạc Liêu trở về
phía đông tiếp giáp qua Sóc Trăng. Mãi đến những năm 1930, người lớn
tuổi trong giới bình dân còn gọi vùng này của Bạc Liêu là hạt Ba Xuyên
(bài vè Nọc Nạn : Lục tỉnh có hạt Ba Xuyên, Bạc Liêu chữ đặt, bình yên
dân rày). Gọi như thế vì vùng này thời Tự Đức nằm trong địa phận phủ Ba
Xuyên rồi tách ra lập thành huyện Phong Thạnh do phủ trực tiếp kiếm
nhiếp. Khu vực này thoạt tiên được người Pháp cho nhập vào tỉnh Sóc
Trăng, gồm phần lớn là đất giồng tốt, cao ráo, nhà cửa sung túc với ruộng
gò, rẫy, vườn nhãn, ruộng muối. Vùng Bạc Liêu này là đất khai thác từ
xưa.
— Vùng mũi Cà Mau, tức là huyện Long Xuyên thời Tự Đức với rừng
đước, rừng tràm, phần lớn là đất thấp giống như khung cảnh phía nam
vùng Rạch Giá. Vùng Cà Mau này đáng nói hơn, vì là đất mới.
Điểm khó khăn cho vùng Cà Mau về mặt hành chánh là sự liên lạc với tỉnh
lỵ. Tham biện Rạch Giá cho biết là phải dùng đường biển dọc theo vịnh
Xiêm La. Nhập Cà Mau qua Sóc Trăng thuận lợi hơn, vì Cà Mau đến chợ
Sóc Trăng tương đối gần. Nhưng đó là nhìn trên bản đồ mà suy luận thôi.
Tham biện Sóc Trăng đưa ý kiến vào tháng 12/1869 rằng từ Cà Mau qua
tỉnh lỵ Sóc Trăng đường liên lạc quá khó khăn vào mùa nắng : nhiều đoạn
đường phải dùng trâu mà kéo ghe qua vùng lầy. Mùa mưa thì từ Cà Mau