LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 162

động. Một số đông người Việt và Hoa kiều gia nhập, ăn thề với nhau
nhưng rốt cuộc dường như Hội chỉ còn hoạt động trong phạm vi cứu tế, vài
người lại lợi dụng hệ thống bí mật của Hội để buôn bán á phiện lậu thuế.
Tuy nhiên, còn nhiều cán bộ trung kiên của Thiên Địa Hội biết kiên nhẫn
chờ thời để phối hợp hành động với toàn Nam kỳ vào năm 1913. ở Cà Mau
vào khoảng năm 1910, ông hội đồng Trần Đắc Danh và ông Lâm Mẫn Huệ
hoạt động mạnh, bị tù. Thực dân cứ xét bắt, phạt tiền kẻ vô tội mặc dầu
chẳng tìm được bằng cớ nào chứng tỏ người Huê kiều ở Bạc Liêu theo
đuổi mục đích chính trị chống Pháp. Thực dân cũng cố gắng kiểm soát
hàng ngũ lính mã tà và hương chức làng. Những người Việt quá hăng hái
thì lén trốn lên vùng Thất Sơn, gia nhập những nhóm Thiên Địa Hội mang
tánh chất Việt Nam hơn, nhằm mục đích đánh đổ thực dân.
Phong trào tranh đấu đáng kể của đồng bào Bạc Liêu, Cà Mau là việc
chống làm xâu. Con đường từ chợ Bạc Liêu nối xuống Cà Mau đã thành
hình nhưng nhiều nơi cần phải đắp cao lên, khó khăn nhứt là trải đá. Nhà
nước không giao cho nhà thầu vì quá tốn kém. Thay vào đó, bắt dân đốt
đất ruộng cho chín rồi đập nát đem trải mặt đường, xài tạm thay cho đá.
Thực dân bấy lâu chỉ chú ý tu bổ con lộ ăn từ Bạc Liêu qua phía Sóc Trăng
; theo hệ thống giao thông thời ấy thì công văn, thư từ đưa từ Bạc Liêu đến
Sóc Trăng, để rồi từ Sóc Trăng ra Đại Ngãi (Vàm Tấn, bờ Hậu giang) đến
đây mới dùng tàu thủy đưa về Sài Gòn.
Làm xong con lộ Bạc Liêu, Cà Mau là kiểm soát thêm dân, thâu thêm thuế,
lúa gạo đưa về tỉnh lỵ nhanh hơn. Và ở hai bên bờ lộ, đất hoang sẽ có
người tới khẩn, nhà nước tha hồ bán đấu giá.
Lộ xe làm từng khúc, ngang tổng nào thì dân tổng ấy làm xâu, kinh đào
cũng vậy. Thoạt tiên khi có lịnh thì một số đông người đi làm lấy lệ để rồi
phản đối ra mặt.
Nhà nước bắt buộc mỗi người đắp lộ 14 mét bề dài, bề cao 5 tấc và mỗi
người đốt đất 7 thước khối, hầm chín.
ở làng Vĩnh Mỹ, hương chức làng bắt mỗi người dân xâu đắp đến 28 thước
lộ và cung cấp 7 thước khối đất.
Làng Hòa Bình và làng Vĩnh Mỹ trở thành trung tâm tranh đấu. Ngày