LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 163

15/4/1902, dân làng Vĩnh Mỹ làm đơn trình bày là họ chỉ đồng ý làm trọn 2
ngày công sưu theo luật định mà thôi. Còn việc đốt hầm để trãi đường thì
“chúng tôi không biết làm chi mà đốt đủ để trả cho nhà nước, nay chúng
tôi đành ở tù” ; 58 người ký tên dưới lá đơn.
Hương chức làng đánh trống ở công sở gọi dân tập họp đi làm xâu, 32
người đến và ra mặt chống đối. Hương chức làng hăm he. Họ đưa yêu sách
: sẵn sàng làm xâu cho nhà nước 5 ngày, nhưng việc đốt đất thì không.
Ngày 15, tại làng Hòa Bình thì không ai chịu đi cả. Viên phó tổng đánh
trống thì 39 người tới công sở bảo rằng họ cương quyết không chịu làm
xâu. Một số khác không thèm tựu lại công sở, hỏi thì họ trả lời rằng sợ bị
trả thù, vì bọn chống đối hăm he đốt nhà rồi giết những ai đi làm. Viên phó
tổng yêu cầu chủ tỉnh phạt bọn chống đối mỗi đứa 8 ngày tù và 10 đồng
tiền vạ.
Ông Hội đồng quản hạt (thuộc đơn vị Trà Vinh, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc
Liêu) là Hồ Bảo Toàn trình bày với Thống đốc Nam kỳ :
— Theo luật định, mỗi người dân chỉ phải làm 2 ngày công sưu nhỏ (phần
địa hạt) mà thôi. Nhiều người đã chuộc công sưu, chịu đóng 2 ngày là 5
cắc cọng vào tiền thuế thân rồi. Nay bắt họ đi làm xâu thì nhà nước phải trả
lại 5 cắc ấy cho họ.
— Việc đắp lộ và hầm đất vượt quá khả năng của người dân vì tốn nhiều
công để đào đất, đốt đất, đập đất cho nhỏ, chở đến lộ rồi trải ra với mớ tro
đã hầm (tro than củi). Tóm lại, chủ tỉnh Bạc Liêu đã “quá sốt sắng”.
Hội đồng quản hạt can thiệp chỉ vì dân 2 làng nói trên gồm 150 người đứng
đơn kêu nài gởi thẳng đến Thống đốc Nam kỳ, một việc làm táo bạo lúc
bấy giờ vì họ dám trực tiếp chống viên chủ tỉnh Pháp là Chabrier. Dân đưa
ra lý lẽ :
— Làm xâu chỉ có 2 ngày theo luật mà nay nhà nước lại bắt hầm đất đắp lộ,
làm 2 tháng chưa chắc rồi. Hơn nữa, muốn đốt cho xong 7 thước khối đất,
dân phải xuất tiền túi ra mà mua củi.
— Năm ngoái (1901), nhà nước đã bắt làm xâu mỗi người 2 tháng (mà theo
luật định thì chỉ có 2 ngày) để đào kinh Bạc Liêu, Cà Mau mà chẳng thấy
nhà nước trả thêm đồng bạc nào.