giới chưa rõ rệt, khó định cư vì nước ngập quá sâu, không thích hợp với lối
cày cấy đương thời (đồng Châu Đốc, Láng Linh, Tháp Mười).
Những chuyến đi về “tẩu quốc và phục quốc” của vua Gia Long được thực
hiện dễ dàng là nhờ ngài am hiểu địa thế của vùng đất rộng ấy hơn quân
Tây Sơn. Nào là sông Mân Thít nối ngang Ba Kè tới vùng Trà Ôn, nơi
nhiều người Miên sống tập trung. Nào vùng Nước Xoáy tấn thối dễ dàng,
lại còn vùng Cần Thơ với rạch Cần Thơ ăn thông qua sông Cái Bè rồi sông
Cái Lớn với vùng U Minh. Sông Gành Hào, sông Ông Đốc ở tận mũi Cà
Mau. Thời thạnh trị của họ Mạc quá phù du vì không đủ dân và không đủ
quân để kiểm soát một vùng Hậu giang quá rộng mà trên danh nghĩa thì họ
Mạc được chúa Nguyễn giao cho cai quản.
Sơ kết thành quả :
Thương cảng Sài Gòn thành hình và phát triển
Người Hoa kiều nắm nội và ngoại thương ngay từ buổi đầu, họ lại có thế
lực quân sự. ở cù lao Phố, Trần Thắng Tài sống thuận hòa với chúa
Nguyễn, năm 1700, ông cùng quân sĩ tùy tùng tham gia trận đánh quyết
định, chiến thắng tại Nam Vang. Con Trần Thắng Tài là Trần Đại Định cưới
con gái Mạc Cửu, tức là em gái của Mạc Thiên Tứ (vợ Mạc Cửu là người
Việt Nam, quê ở Đồng Môn, thuộc Biên Hòa), về sau Trần Đại Định vì bị
hiểu lầm nên buồn tủi, chết trong ngục. Dương Ngạn Địch chết vì phó
tướng là Hoàng Tấn làm phản, Hoàng Tấn lại bị quân sĩ Việt Nam trừng
trị. Họ Mạc ở Hà Tiên được chúa Nguyễn cho hưởng quy chế tự trị. Dòng
họ này trung thành với chúa Nguyễn nhưng lại bị Xiêm Vương là Phi Nhã
Tân quấy rối (ông vua Xiêm này gốc người Triều Châu). Một viên tướng
Triều Châu tên là Trần Liên đã đem binh qua đốt phá Hà Tiên, quyết sanh
tử với Mạc Thiên Tử. Hai tên cướp Triều Châu khác là Hoắc Nhiên và
Trần Thái cũng gây khá nhiều rắc rối cho họ Mạc ở Hà Tiên.
Có người cho rằng người Trung Hoa hải ngoài thường tự tôn, ôm ấp giấc
mơ làm bá chủ một cõi. Nếu có thật vậy, thì những giấc mơ ấy không bao
giờ thực hiện được ở đất Đồng Nai, ít ra là về mặt chánh trị và quân sự.
Chỉ một lần hồi năm 1747 khi có thương gia người Phước Kiến là Lý Văn
Quang đến cư ngụ tại cù lao Phố, nhân thấy việc phòng bị lơ là nên cấu kết
