LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 20

Tam Lạch, Quy An, Bả Canh, Ba Lai, Rạch Kiến (đóng thuế về huyện Tân
Bình, vùng Sài Gòn).
Tài liệu của Nguyễn Khoa Thuyên cũng nêu rõ quân số, các nơi trú quân
của chúa Nguyễn. Nhiều thủ ngự đặt ở Tiền giang và Hậu giang gần vàm
rạch mà ta tin rằng ở vùng phụ cận có thôn xóm khá sung túc : vàm Ông
Chưởng, Tân Châu, chợ Thủ, Sa Đéc, Vũng Liêm, Láng Thé, Lấp Vò, Trà
Ôn, Cần Chung (Cần Chong nay là Tiểu Cần), cù lao Tân Dinh, Bắc Trăng
(thuộc Trà Vinh).
Thành tích này khá lớn lao : những vùng đất phù sa ven sông rạch, những
cù lao thuận lợi cho việc canh tác cổ truyền (ruộng cày, mỗi năm một mùa
gặt) đều có người chú ý đến, không bỏ sót. Đồng bằng Cửu Long hơn đồng
bằng Đồng Nai rõ rệt về mặt canh tác, sản xuất lúa gạo, với nhiều triển
vọng tươi sáng hơn.
Trước 1776, thương cảng lớn nhất của miền Nam là cù lao Phố.
Năm 1776 và 1777 quân Tây Sơn tràn vào Gia Định, đánh cù lao Phố
“chiếm dỡ lấy phòng ốc, gạch đá, tài vật chở về Quy Nhơn”.
Nông Nại Đại Phố tức là thương cảng cù lao Phố suy sụp luôn, thương gia
Hoa kiều bèn kéo nhau xuống vùng Chợ Lớn ngày nay để lập chợ Sài Gòn,
sát với chợ Tân Kiểng thành hình từ trước 1770.
Thương cảng Sài Gòn (nên hiểu là Chợ Lớn ngày nay) thành hình và phát
triển nhanh từ năm 1778. “Từ khi Tây Sơn nổi lên, quan quân hội cả ở trấn
Phiên An, thuyền buôn cũng dời đậu ở sông Tân Bình (sông Sài Gòn)”.
Nhưng 4 năm sau, năm 1782, Nguyễn Nhạc tới 18 thôn Vườn Trầu, bị
phục kích thua thảm bại, hộ giá Ngạn của Tây Sơn tử trận. Nhạc nhận ra
bọn phục kích là đạo binh Hòa Nghĩa gồm nhiều người Tàu theo giúp
Nguyễn ánh. “Nhạc bèn giận lây, phàm người Tàu không kể mới cũ đều
giết cả hơn 10000 người. Từ Bến Nghé đến sông Sài Gòn, tử thi quăng bỏ
xuống sông làm nước không chảy được nữa. Cách 2, 3 tháng người ta
không dám ăn cá tôm dưới sông. Còn như sô, lụa, chè, thuốc, hương, giấy,
nhất thiết các đồ Tàu mà nhà ai đã dùng cũng đều đem quăng xuống sông,
chẳng ai dám lấy. Qua năm sau, thứ trà xấu một cân giá bán lên đến 8
quan, 1 cây kim bán 1 quan tiền, còn các loại vật khác cũng đều cao giá,