Sơn Nam
Lịch Sử Khẩn Hoang Miền Nam
Chương 1 - 2
Nhu cầu xác định vùng biên giới Việt Miên
Đời Gia Long, vấn đề biên giới ở Gia Định thành được tạm ổn định. Các
hải đảo quan trọng đều có người Việt đến khai thác. Tại đảo Côn Lôn lúa,
bắp, khoai, đậu tuy không đủ dùng nhưng dân ở đảo kết đoàn làm binh sĩ,
gồm 3 đội, khai thác hải sản, trồng cau. Giặc cướp Mã Lai chỉ đến khuấy
rối tạm thời. Đảo Phú Quốc phía vịnh Xiêm La được bố trí phòng thủ cẩn
thận, dân Phú Quốc đã từng hết lòng ủng hộ lúc Gia Long tẩu quốc, gồm
12 thôn xã và thuộc. Hòn Sơn Rái có dân, lập thành một thôn.
Riêng về Hà Tiên thì không còn quan trọng, từ khi bị giặc Xiêm đốt phá
năm 1771. Hậu duệ của họ Mạc tuy được Gia Long chiếu cố nhưng thiếu
tài kinh bang tế thế, vả lại, trọng tâm việc thương mãi đã nghiêng hẳn về
phía Sài Gòn, Đà Nẵng ; việc mua bán với Cao Miên thì đã có Sa Đéc, Cái
Bè. Vua Gia Long cho các tàu buôn và ghe buôn ở hạt Hà Tiên được miễn
thuế (1810), đồng thời di chuyển một số quan lại, viên chức ở bốn trấn
miền trên đến tăng cường cho trấn Hà Tiên, gia tăng binh sĩ để lo việc tuần
phòng giặc biển. Năm sau (1811) vua cho Trương Phước Giáo và Bùi Đức
Mân đến Hà Tiên để tu chỉnh thành phố, chiêu dụ lưu dân : người Trung
Hoa, người Cao Miên, ngườiChà (gọi là chà Châu Giang), đều có dành khu
vực cư trú riêng, khá phân minh. Tuy nhiên, thương cảng Hà Tiên không
sao hưng thịnh được như trước.
Vua Gia Long đặt quan bảo hộ ở Cao Miên, nhưng như đã nói, đối thủ của
dân Việt Nam vẫn là vua Xiêm với chính sách hung hăng đang tìm cách
mở rộng biên giới. Từ năm 1795, Xiêm chiếm cứ luôn vùng Battambang
và Siemrap của Cao Miên. Năm 1814, lấn luôn vùng Mélouprey và
Stungtreng thuộc tả ngạn sông Cửu Long, thọc sâu giữa lãnh thổ Lào và
Miên. Vua Xiêm còn có tham vọng “Nam tiến” xuống bán đảo Mã Lai.
Về mặt nội an, từ lúc tẩu quốc, Gia Long nắm được tình thế đối với các
vùng tập trung sốc Miên. Năm 1780, người Miên ở Trà Vinh làm loạn,
