La (ngọn của Rạch Giá là rạch Sốc Suông, địa danh Miên, sử ghi là Khe
Song). Mục đích trước tiên của việc đào kinh vẫn là quân sự. Ngài nghĩ :
chỗ ấy gần Chân Lạp, địa thế rậm rạp lắm, đàng thủy đi qua Kiên Giang
thì lắm bùn và cỏ. Ngài ra lịnh cắm dân không được chặt cây trên núi Sập,
nơi con kinh này đi ngang qua, chắc vì muốn giữ phong thủy.
Nhưng việc đào kinh nối liền Châu Đốc qua Hà Tiên ở biên giới vẫn là mối
bận tâm của ngài. Kinh Thoại Hà đào xong ở phía Nam cũng như con kinh
Vĩnh Tế sắp đào ở phía Bắc vẫn nhằm mục đích đưa thủy quân của ta từ
Hậu giang ra vịnh Xiêm La thật nhanh, để giữ Kiên Giang và chợ Hà Tiên,
ngừa quân Xiêm đem binh đến thình lình. Khi vỗ về và động viên dân trong
trấn Vĩnh Thanh, ngài nói thẳng là “công trình đào sông ấy (nối Châu Đốc
qua Hà Tiên) rất khó. Việc nhà nước và cách phòng giữ bờ cõi quan hệ rất
lớn. Bọn ngươi tuy là khó nhọc một lần mà ích lợi cho muôn đời về sau,
phải bảo nhau biết, chớ nên sợ nhọc”. Trước khi đào kinh, ngài cũng trấn
an sứ giả của Cao Miên.
Kinh Vĩnh Tế đào năm năm mới xong, ngưng rồi lại tiếp tục. Có đoạn dễ
đào vì nhằm nơi đất ruộng, sình lầy (khúc kinh này qua vùng Bến Đổi),
nhưng có khúc ở đất cứng, có đá, sát chân núi. Mùa nắng phải ngưng lại vì
thiếu nước uống cho dân phu. Vua Minh Mạng tiếp tục công trình do Gia
Long đề xướng. Lê Văn Duyệt huy động đến 55000 dân công, gồm người
Việt ở Vĩnh Thanh, Định Tường và người Miên ở đồn Uy Viễn (Trà Ôn do
Nguyễn Văn Tồn cầm đầu).
Mãi đến nay, dân gian còn nhắc lại những khó khăn khi đào con kinh này,
lớp thì chết vì bịnh, lớp thì trốn về dọc đường bị sấu ăn thịt. Nói đến kinh
Vĩnh Tế, vua Minh Mạng không che giấu mục đích quân sự : “Đức Hoàng
khảo Thế tổ Cao hoàng đế ta (Gia Long) mưu sâu, nghĩ xa, chú ý việc
ngoại biên...”. Việc ấy (việc đào kinh) không lợi gì cho Chân Lạp.
Những thành quả đầu tiên
Nên nhớ trấn Vĩnh Thanh đời Gia Long và đầu Minh Mạng bao gồm các
tỉnh thời Pháp thuộc : Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sa Đéc, Sóc Trăng,
Long Xuyên, Châu Đốc, Cần Thơ.
Nói chung thì phía Nam đã có dân cư, đất không bị ảnh hưởng ngập lụt
