LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 61

một huyện mới ở Nhu Gia, năm Tự Đức thứ 13 (1860).
Nói chung các đồn điền chiến lược, các ấp nói trên được thiết lập xen kẽ
vào vùng có người Miên cư ngụ tập trung. Vì vậy mà ngày nay du khách
phải ngạc nhiên khi gặp những xóm đông đúc người Việt Nam, với nếp
sống thuần thục, ở nơi chung quanh toàn là sốc Miên, nhứt là ở Trà Vinh,
Thất Sơn, ở vùng Sóc Trăng.
Việc lập ấp, lập đồn điền xúc tiến trong vòng non 6 năm là thực dân Pháp
đánh chiếm thành Gia Định. Tuy nhiên, sau khi cắt ba tỉnh miền Đông cho
Pháp, năm 1864, vua Tự Đức chuẩn cho Trần Hoán làm tuần phủ Hà Tiên
kiêm sung chức Dinh điền ở An Giang, Hà Tiên, Vĩnh Long : kết quả chắc
là mong manh vì thực dân lại đánh vào ba tỉnh miền Tây năm 1867.
Đồng thời với quy chế lập ấp và lập đồn điền năm 1835, vua Tự Đức định
lệ người cày mướn ruộng : Gặp năm mất mùa, nếu nhà nước miễn thuế cho
chủ điền theo tỷ lệ nào thì chủ điền phải theo tỷ lệ ấy mà bớt lúa ruộng cho
tá điền. Đây là việc làm có chút ít tiến bộ.
Năm 1850, khi được sung Nam kỳ kinh lược sứ, Nguyễn Tri Phương chú ý
đến nạn cho vay nặng lời. Từ lâu, theo lệ triều đình thì cho vay riêng tư
hoặc cầm cố tài vật, bất luận là năm tháng lâu mau thì chỉ lấy một vốn một
lời mà thôi, mỗi tháng tiền lời không quá 3 phân, ai trái lịnh thì bị phạt 40
roi. Lời dạy của Hình Bộ nói rất kỹ : như mượn một lượng bạc, cứ mỗi
tháng 3 phân mà lấy lời, kéo dài tới 33 tháng thì bạc lời đã đầy một lượng
tức là ngang với số vốn rồi. Như con nợ không trả tiền lời đều đặn, trả kéo
dài năm mười năm thì cũng giữ nguyên tắc “một vốn một lời” là dứt nợ.
Nguyễn Tri Phương nhắc lại nguyên tắc không quá 3 phân mỗi tháng.
“Gần đây, nghe Gia Định tỉnh có phú hộ cho vay, phần nhiều trái lịnh cấm
cho nên con nợ không thể trả, thường bị chủ nợ làm khổ. Người lính (mang
nợ) không yên trong cơ ngũ, mà dân sống không yên cho nên có người
sinh tâm phải ăn trộm, chớ không phải nhứt thiết vì tham. Cổ nhân thường
nói : cho vay tiền không bằng cho vay đức (trái tài bất như trái đức), nên
giảm thuế, bớt tô. Triều đình thường ra kế an dân, sao người ta lại tham để
làm hại nhau ? Bởi vậy bản chức thể đức ý của triều đình, lấy an dân làm
nhiệm vụ, đã sức cho phủ huyện bảo cho người phóng trái : trừ người từ