LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 83

con dấu ấy. Lộc lại đề nghị với Pháp tách hai tỉnh này ra khỏi Trung kỳ,
nhập vào Nam kỳ vì chính quân sĩ Nam kỳ (tức là của Lộc) đã ra tay dẹp
loạn, nhưng đề nghị này khó thi hành !
Về già, Lộc đau ung thư bao tử nhưng vẫn hăng hái ra tài “kinh bang tế
thế”. Loạn lạc không còn, Lộc ra tay chỉnh trang vùng Cái Bè. Học được
phép đo đạc nên đem áp dụng, phóng mấy con lộ ở chợ này. Lộc lại xin bắt
dân xâu để đào kinh trong vùng Đồng Tháp, ban đầu đào thử (kinh bề
ngang rộng 3 mét), nhưng lại bắt dân xâu đợt nhì nới rộng ra 10 mét, nối
liền từ Bà Bèo tới Rạch Ruộng (1897) gọi là kinh Tổng đốc Lộc (thực dân
cho phép đặt tên). Lộc trở thành người điền chủ lớn nhứt của tỉnh Mỹ Tho
khi mua lại cù lao Năm Thôn và đất ở cù lao Rồng.
Tóm lại, Lộc đóng vai tích cực trong việc đàn áp các phong trào Thiên Hộ
Dương, Nguyễn Trung Trực, Thủ khoa Huân, Mai Xuân Thưởng. Pháp
dung túng cho Lộc làm những việc dã man, vô nhân đạo mà chúng không
muốn làm, sợ mang tiếng xấu về chúng. Nhưng được chim thì treo ná, thực
dân lần hồi tỏ ra lạnh nhạt đối với kẻ đã quá sốt sắng với nhiệm vụ — lỗi
thời. Pháp cho người nói xấu công khai rằng chức Tổng đốc của Lộc là bất
hợp lệ, chỉ dùng ở Trung kỳ chớ không dùng ở xứ thuộc địa, do đó phải sửa
lại là “Tổng đốc hàm” (honoraire). Lại còn chức vụ Khâm sai mà Lộc đã
tự phong khi in thiệp chúc Tết năm 1888. Lộc cho rằng Khâm sai là chức
vụ hợp pháp, vì ông ta thừa lịnh quan Thống đốc Nam kỳ ra ngoài Trung
dẹp giặc, nhưng có người tố cáo rằng Lộc tự xưng Khâm sai của triều đình
Huế, với dụng ý làm loạn về sau.
Lộc thích đánh giặc với đạo quân riêng lúc ban đầu gồm hơn 100 người
nhưng về già, thực dân chỉ để cho 5 người lính hầu mà thôi.
Một chi tiết đáng chú ý là vào năm 1868, Lộc đã đi “bắt quân làm ngụy ở
phía Trà Đư” đem về Châu Đốc nộp cho quan tham biện. Đây là những
người thuộc nhóm Bửu Sơn Kỳ Hương ở Thất Sơn.
Lời phê của các quan tham biện giúp chúng ta hiểu rõ thái độ của thực dân.
Đại khái, họ biết Lộc tàn ác nhưng họ xài trong thủ đoạn dùntg người và
luật lệ bổn xứ để đàn áp người bổn xứ : “Một viên chức quá kỹ lưỡng, quá
tận tâm trong vài trường hợp”, “không cẩn thận trong việc dùng phương