LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 85

số 123 ngày 20/5/1875 quy định từ rày về sau làng nào làm loạn hoặc đồng
lõa với loạn quân thì bị xóa tên, giải tán, sáp nhập qua làng lân cận, tài sản
của hương chức hội tề bị tịch thâu, hương chức hội tề bị quản thúc ở tỉnh
xa. Nghị định ngày 25/5/1881 ban hành quy chế thổ trước (indigénat) theo
đó tham biện chủ tỉnh được quyền xét xử bỏ tù trong vài trường hợp, khỏi
cần đưa qua tòa án (gọi nôm na là ở tù bố, tức là ở tù theo lịnh của tòa Bố,
lúc Pháp mới qua, có quan Bố chánh như thời đàng cựu, nhưng là quan Bố
người Pháp). Bộ Thuộc địa tán thành việc bắt giam một số đông người mà
không cần truy tố ra tòa, để đề phòng cuộc khởi loạn mà thực dân được tin
là sắp bùng nổ ở Mỹ Tho vào năm 1883, cho đó là áp dụng quy chế thổ
trước. Đồng thời, Bộ cũng cho phép thống đốc Nam kỳ được quyền câu
lưu trong thời hạn nhứt định những phần tử bị tình nghi, và ân xá họ khi
nào thấy thuận lợi (5/9/1884).
Đối với người Tàu, Bộ Thuộc địa tán thành biện pháp mà Thống đốc Nam
kỳ áp dụng để trừng phạt những người theo Thiên Địa Hội ở Sóc Trăng
(1/9/1882) theo đó nạn nhân bị trục xuất về Tàu, tịch thâu tài sản. Bang
Triều Châu ở Sóc Trăng phải xuất tiền trả lương cho bọn lính mã tà do nhà
nước tuyển thêm để giữ an ninh trong tỉnh, đồng thời Bang này phải chịu
phạt nếu trong hàng ngũ Thiên Địa Hội lại có người trong Bang gia nhập.
Việc kháng Pháp ở Nam kỳ Lục tỉnh khá rầm rộ, thực dân và tay sai đã dẫm
nát những vùng gần tỉnh lỵ đến tận thôn xóm hẻo lánh. Dân chúng hăng
hái vì bấy giờ triều đình Huế hãy còn. Họ đặt hy vọng vào sự can thiệp của
triều đình. Đi theo Pháp thì sợ về sau sẽ bị trừng trị. Việc Pháp chiếm ba
tỉnh miền Đông với hiệp ước 1862 không làm cho dân chúng tuyệt vọng.
Họ sẵn sàng tản cư qua ba tỉnh miền Tây. Ngay sau hiệp ước 1862, trong
bức thư trả lời cho nguyên soái Bonard đề mùng 6 tháng 8 âm lịch năm Tự
Đức thứ 15, ông Phan Thanh Giản tỏ thái độ đứng đắn về việc giải giới
những người còn cầm khí giới ở ba tỉnh miền Đông. Những người này
được ông Phan gọi là dân mộ nghĩa (mộ nghĩa nhân) ; ông viện cớ là “già
nua và bất tài” nên chưa thể nào thực thi chuyện tước khí giới đám dân mộ
nghĩa ấy được. Việc ấy, nhà cầm quyền Pháp ở ba tỉnh miền Đông cứ ra
lịnh kêu gọi những người quản suất quân nghĩa dõng.