LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 99

là tháng 7 dương lịch năm tới là trả điền vay, tới tháng 1 dương lịch năm
tới là trả gấp đôi. Vial nhận xét thêm về mức sống và trình độ văn minh của
dân Nam kỳ : khá cao, sang trọng, mỗi chợ đều có đủ thứ nghề, nào là dệt
chiếu, nào trại mộc, lò đặt rượu, nhà dệt, lò nhuộm. Trại hòm hoạt động
mạnh, hòm (quan tài) hạng thường nbán 30 quan, mỗi năm sản xuất từ 20
đến 20 ngàn cái tức là trong 3 tỉnh miền đông Nam kỳ xài 1 000 000 quan
về hòm, người Việt chú trọng đến cái hòm của mình từ khi còn sống.
Về tiền tệ, Vial nêu vài chi tiết đáng chú ý :
Một quan tiền kẽm gồm 600 đồng, ăn 1 quan tiền Pháp.
Một quan tiền kẽm đời các vua sau này cân nặng từ 1 kí lô 10 đến 1 kí lô 1,
trong khi tiền kẽm đời Gia Long cân nặng hơn : từ 1 kí lô 20 đến 1 kí lô 25.
Trong quan tiền kẽm thông dụng, có khoảng 5/7 là tiền đời Gia Long.
Bạc nén, mỗi nén nặng 374 g (10 lượng) nhà nước nhận khi thâu thuế với
giá là 74 quan 61, nhưng bạc nén đem ra chợ đổi được từ 95 đến 100 quan
tiền ta, hoặc từ 16 đến 20 đồng bạc con ó.
Một nén vàng, mà Vial cho là ít khi thấy xài, cân nặng khoảng 336 g, dân
xài với giá từ 1400 đến 1500 quan, kho bạc nhà nước nhận xài với giá
chính thức là 1050 quan.
Đồng bạc con ó lúc đầu khó xài trong dân gian, một đồng con ó đổi 3 quan
mà thôi, phổ biến rất chậm. ở thôn quê chưa thấy xài. Thời ấy vì xài nhiều
thứ tiền khác nhau nên có nạn đầu cơ tùy theo mùa, có thể đem lợi cho bọn
người chuyên đổi tiền.
— Báo cáo của Paul Vial ngày 17/9/1867 : giúp thấy sơ qua tình hình 3
tỉnh miền tây vừa bị Pháp chiếm từ 20/6 tức là non 3 tháng trước. Mục
đích của viên Giám đốc Nội vụ này là tìm hiểu nguyện vọng, giải thích cho
dân hiểu thiện chí của người Pháp. Mặt khác, thử nghiên cứu cách thức
thâu thuế điền bằng tiền mặt, thay vì thâu bằng lúa như thời đàng cựu.
Theo Vial, lúc trước ở 3 tỉnh miền Tây có từ 4 đến 5000 lính đàng cựu, nay
chỉ cần tuyển chọn 900 người là đủ dùng vào việc trị an (bớt tốn công quỹ
để nuôi lính). Nên tuyển chọn lính mã tà trong gia đình dân có bộ (khá giả),
được bảo đảm hơn là lựa trong đám lưu dân. Vial xuống tàu ngày
31/8/1867 (từ Mỹ Tho) với 25 lính mã tà từ Gò Công gởi qua tăng cường