nước Văn-lang. Cuối đời Hùng-vương (258 trước tây lịch), Thục-Phán diệt
nước Văn-lang dựng nước Âu-lạc, tức là Thục An-dương-vương. Năm Đinh
Hợi (214 trước T.L) nước Âu-lạc bị nước Tần đem quân sang lấn, lấy đất
Lục lương mà đặt ra 3 quận : Nam-hải (Quảng-đông) Quế-lâm (Quảng-tây)
Tượng-quận (Quảng-tây)
. Cuối đời Tần (207 trước T.L) quan Úy quận
Nam-hải nhà Tần là Triệu-Đà đêm quân diệt nước Âu-lạc mà dựng nên nước
Nam-Việt, xưng là Triệu Vũ-vương, đất cát gồm có 3 quận trên và cả đất của
Thục An dương vương. Năm Canh ngọ (111 trước T.L) đời Thuật dương
vương nhà Triệu, nước Nam-Việt bị nước Hán diệt mất, thế là từ đó phải nội
thuộc về Tầu. Đời Hán Quang-Vũ năm Kiến-vũ thứ 16 (Tây lịch 40) vua
Trưng giấy quân đuổi quan Thái-thú nhà Hán là Tô-Định, lấy lại được 65
thành đất Lĩnh-nam. Cứ theo như sách Thoái thực ký văn của cụ Trương
Quốc Dụng chép thì nói nước ta sau khi nội thuộc về nhà Tây-Hán, nhà Hán
chia đất đặt ra 9 quận là Nam-hải, Uất-lâm, Thương ngô, Hợp-phố, Nhật-
nam, Cửu-chân, Giao-chỉ, Đam-nhĩ, Châu-nhai mà gọi chung là bộ Giao-chỉ,
sau lại bãi 2 quận Châu-nhai Đam-nhĩ mà hợp vào làm 7 quận, quận Giao-
chỉ lĩnh 12 thành, (tức là huyện), quận Cửu-chân lĩnh 5 thành, quận Nhật-
Nam lĩnh 5 thành, quận Nam-hải lĩnh 7 thành, quận Thương-ngô lĩnh 11
thành, quận Uất-lâm lĩnh 11 thành, quận Hợp-phố lĩnh 5 thành, cả thẩy là 56
thành ; vậy thì Đại-Việt sử ký chép là vua Trưng đánh đuổi Tô-Định lấy
được 65 thành, có lẽ là số 56 mà nhầm là 65 chăng ? Như thế thì đời vua
Trưng cũng có thu phục được cả Quảng-đông Quảng-tây vậy.
Sau khi vua Trưng mất nước, nước ta lại nội thuộc về nhà Đông-Hán.
Năm Kiến-an thứ 15 (210) đời Hán Hiến-đế, nhà Hán đổi bộ Giao-chỉ mà
đặt làm Giao-châu. Năm Hoàng-vũ thứ 5 (266) nhà Ngô, Ngô-Tôn-Quyền
cắt 3 quận Nam hải, Thương-ngô, Uất-lâm lập làm Quảng-châu, còn 4 quận
kia vẫn để làm Giao-châu, nhưng không bao lâu lại hợp lại như cũ. Đến năm
Vĩnh-an thứ 7 (264) Ngô-Tôn-Hưu lại lấy 3 quận trước mà đặt làm Quảng
châu, châu Giao châu Quảng chia hẳn ra bắt đầu từ đấy, mà chính là khởi
điểm cho sự mất đi quá nửa phần đất của nước ta vậy. Từ đấy về sau trải qua
mấy phen cách mệnh, nhưng người mình cũng chỉ khôi phục được đất châu
