diện tích đào 175m2, các nhà khoa học đã đi tới kết luận quan trọng: di tích
làng cổ Hòn Cau có mối quan hệ văn hóa mật thiết, gắn bó với nhiều di chỉ
ven biển của cả nước, như Quỳnh Văn (Nghệ An), Sa Huỳnh (Quảng
Ngãi), Xóm Cồn (Khánh Hòa) và một số di tích cùng loại ở lưu vực sông
Đồng Nai (miền Đông Nam Bộ). Làng cổ Hòn Cau được xác định niên đại
trong khoảng từ 2.500 - 3.000 năm trước đây.
Do vị trí thuận lợi giữa biển Đông, trên đường giao lưu Đông - Tây, Côn
Đảo được người phương Tây biết đến từ rất sớm. Năm 1294, đoàn thuyền
gồm 14 chiếc của nhà du hành người Ý, Máccô Pôlô (Marco Polo), dạt vào
trú tại Côn Đảo sau khi bị bão đánh chìm 8 chiếc. Trong tập hồi ký của
mình, Máccô Pô lô đã miêu tả quần đảo này như một nơi giàu đẹp.
Năm 1516, nhà hàng hải Bồ Đào Nha, Anđơrađơ (Pernão Perès de
Andrade) đã tới Côn Đảo vào trung tuần tháng 9. Ông ta cho biết hải đảo
này là nơi các nhà đi biển rất hay lui tới, thường là để kiếm nước ngọt; thủy
thủ của ông đã thấy ở đây có bán nhiều gà, rùa biển và họ còn thấy có cả
nho nữa.
Khoảng giữa những năm 60 thế kỷ XVI, thi hào Bồ Đào Nha Camôidơ
(Lui Vaz de Camões) - người đã làm rạng danh nền văn học Bồ thời Phục
Hưng cũng đã ghé qua Vũng Tàu và Côn Đảo đem theo tập bản thảo cuốn
sử thi bất hủ Os Lusiadas còn giữ lại được sau nạn đắm tàu ở cửa Sông
Tiền. Đây là tập thơ đầu tiên của của nền văn học phương Tây có viết về
đất nước ta, trong đó có những vần thơ đẹp đẽ nói về xứ Đàng Trong.
Trong quá trình lập nghiệp ở Đàng Trong, các chúa Nguyễn (cũng như
các vua Triều Nguyễn sau này) đều rất quan tâm đến việc hành xử chủ
quyền của đất nước đối với các vùng biển đảo trong hải phận. Thời này, tàu
thuyền các cường quốc châu Âu tăng cường hoạt động tìm kiếm thị trường,
thuộc địa hoặc để đặt thương điếm với mưu toan bành trướng ảnh hưởng.
Dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1725), việc tuần tiễu bảo vệ chủ
quyền cũng như quyền khai thác tài nguyên ở các vùng biển được tổ chức
chặt chẽ, chu đáo. Công việc nặng nề được giao phó cho các đội hải thuyền
đặc biệt, do Nhà nước tổ chức ra, hoạt động theo những chế định nghiêm
