ngặt. Các vùng biển đảo đều thống nhất các đơn vị hành chính nhất định,
gắn bó với một vùng hoạt động nhất định của mỗi hải đội. Dữ liệu còn lại
cho biết: xứ Đàng Trong hồi đó có những hải đội với quy mô tổ chức to
nhỏ khác nhau:
– Đội Hoàng Sa: Là đội lớn nhất, quan trọng nhất phụ trách vùng biển
Thuận Quảng ở ngoài khơi xa, nơi có quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, và
cả vùng biển phía nam Trường Sa nửa. Đội này được thành lập cuối thế kỷ
XVII - đầu thế kỷ thứ XVIII, hoạt động mạnh mẽ dưới đời chúa Nguyễn
Phúc Chu. Đời Gia Long, hoạt động cửa đội này vẫn được duy trì tích cực,
như trước.
– Đội Bắc Hải: Được thành lập sau sự kiện đánh đuổi người Anh, khi họ
ngang nhiên đến Côn Đảo, lập pháo đài (1702-l705). Quần đảo Côn Lôn,
trước nằm trong phạm vi hoạt động tuần tiễu và khai thác hải sản của Đội
Hoàng Sa, khi lập đội Bắc Hải thì nằm trong phạm vi hoạt động của đội
này. Nhưng thời gian không dài, vì ngay sau đó đội Bắc Hải lại được đặt
dưới quyền cai quản của đội Hoàng Sa. “Lại có Đội Bắc Hải mộ dân thôn
Tư Chính, Bình Cố hoặc xã Cảnh Dương sung vào. Được lệnh cưỡi thuyền
nhỏ ra các đảo Côn Lôn ở Bắc Hai thu lượm hóa vật, cũng do đội Hoàng Sa
cai quản luôn”. (Đại Nam thực lục tiền biên, q.10; chi tiết hơn: xem Phủ
biên tạp lục, quyển 2, tờ 84 a, b). Đội Bắc Hải đặt dưới quyền chỉ đạo của
các quan chức Phủ Gia Định với một quy chế nhân sự và cách thức quản lý
thông thoáng hơn. Nhưng về biên chế thì chủ yếu vẫn là dân thạo ghe biển
trên đảo Lý Sơn (Cù Lao Ré - thuộc phủ Bình Thuận).
– Đội Thanh Châu: Hoạt động trong vùng biển đảo phụ Quy Nhơn.
– Đội Hải Môn: (thuộc Phủ Bình Thuận), hoạt động tuần tra và thu lượm
hải sản (yến sào là chủ yếu) ở đây.
Sau cuộc kinh lý của Nguyễn Hữu Cảnh 141 năm, Côn Đảo thuộc tỉnh
Vĩnh Long quản hạt. Tòa thành đất ở Côn Đảo do Đội Thanh Hải xây dựng
vào năm Minh Mạng thứ 17 (1836) và mang tên “Thành đất Thanh Hải
(Thanh Hải bảo). So với các thành đất cùng thời, thành Côn Lôn có quy mô
khá lớn: chu vi 50 trượng 8 thước 9 tấc; cao 4 thước 3 tấc, có 2 cửa, 1 pháo
