tường banh phía sau. Xà lim nhỏ có thể nhốt một hoặc hai người tù, cái lớn
nhốt được 5 đến 7 người tù. Nói hầm tối tức là nói đến loại xà lim nhỏ,
chiều dài hơn 2 mét, rộng hơn 1 mét, chỉ để hở một cái lỗ nhỏ lại bịt kín
bằng một lưới sắt. Sàn nằm bằng xi măng. Trên sàn có chôn một cái cùm
gồm một suốt và hai vòng sắt. Người tù bị chốt chặt hai chân vào đó suốt
ngày. Một tháng bị phạt ở xà lim còn phải ăn cơm nhạt, uống nước lã 10
ngày. Hầm xây bằng đá, cao hơn 2 mét, trần xây cuốn. Mùa hè thì bắt nóng
hầm hập suốt ngày. Mùa đông thì hơi đá tỏa ra, lạnh thấu xương. Cửa xà
lim bằng sắt dày, đóng vào là kín như hũ nút, vách hầm sơn hắc ín đen
ngòm.
Người tù trần truồng, chân bị cùm, nằm ngửa mặt lên trần suốt ngày,
trông nhơ một thây ma trong nhà mồ. Vào hầm tối ít lâu là người héo quắt
lại, mắt mờ, chân đứng không vững. Cửa hầm tối cũng như cửa xà lim đều
đóng im ỉm suốt ngày, chỉ hé vội trước giờ ăn để đưa cơm vào cho người
tù.
Năm 1930, 1931, 1932, nhiều người tù bị nhốt trong hầm tối, bị cắt suất
ăn ba ngày liền. Ngày thứ tư mới được một nắm gạo xay dối, đến ngày thứ
năm mới được một nắm cơm nhỏ. Theo quy chế, lệnh phạt nhốt hầm phải
đợi quyết định của Thống đốc Nam Kỳ, căn cứ vào báo cáo của quản lý nhà
tù ! Hình phạt nhốt hầm tối không kéo dài quá một tháng và chỉ dành cho
những người nào đã qua 5 lần phạt xà lim hoặc bị nhốt xà lim hơn 60 ngày.
Cũng theo quy chế thì 8 ngày một lần, viên y sĩ của trạm xá nhà tù phải tới
các hầm tối kiểm tra không khí và ánh sáng tối thiểu có đủ để duy trì sức
khỏe cho người tù hay không. Nhưng đó chỉ là những quy định trên giấy.
Hầm xay lúa là khu vực nhốt những người tù thuộc loại “bất trị”, rất
“nguy hiểm”cho nhà tù. Phạt xà lim và hầm tối chưa đủ tác dụng thì tiếp
tục đày đọa họ xuống làm khổ sai ở Hầm xay lúa. Khu này gồm một khám
giam có bệ xi măng để tù nằm và một gian hầm xay lúa để tù làm khổ sai.
Khám giam cách hầm xay lúa một hành lang hẹp, làm nơi ăn cơm của tù
nhân. Hầm xay lúa có 5 cối xay làm bằng vỏ thùng tonnô cũ. Phải 6 người
tù mới quay nổi cái cối đó. Cứ hai người xiềng làm một, tù nhân phải quần
