Tháng 2 năm 1908, những người đứng đầu phong trào Đông kinh nghĩa
thục như: Nguyễn Quyền, Lê Đại, Võ Hoành, Dương Bá Trạc cùng với các
sĩ phu thuộc phong trào Đông du bị đày ra Côn Đảo. Tiếp đó vài tháng sau,
nhiều vị khoa bảng ở Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh, Quảng Ngãi, Bình Định và
Hà Nội cũng bị đày ra đảo, số tù “quốc sự phạm” lên tới trên 50 người.
Năm đó ở Côn Đảo có bệnh dịch lớn, tù chết nhiều, trong đó có cả những
vị văn thân. Cảnh tù đày càng thêm thê thảm. Bị tù thường phạm lưu manh
quấy nhiễu, tù quốc sự phạm làm đơn đấu tranh đòi được giam riêng.
Năm 1910, Quản đốc Quyđơnê (Cudenet) tách các vị giam riêng vào
khám 6 và khám 7 ở Banh I. Được giam riêng và làm khổ sai tương đối nhẹ
hơn như dệt chiếu, làm rẫy... các cụ có điều kiện thảo luận kỹ với nhau về
tình hình đất nước, tình hình phương Đông và thế giới.
Những người tham gia thảo luận ở đây đều là những nhân chứng đủ thẩm
quyền để phát biểu chính kiến. Họ trình bày những điều đã nghe, đã thấy,
đã làm, góp phần vào việc đánh giá một con người, một sự việc một phong
trào. Đề tài thảo luận khá rộng: văn thơ cổ điển Việt Nam, Trung Quốc, tư
tưởng phương Đông, tinh thần yêu nước và hoạt động duy tân của các chí
sỹ Nhật Bản những năm trước và sau khi Minh Trị lên ngôi; chủ trương
Duy Tân đã tiến hành và thất bại ở Trung Quốc những năm cuối thế kỷ
trước; đặc biệt lý thú là các cuộc vận động chống Pháp, từ thời kỳ mất lục
tỉnh Nam Kỳ đến đầu thế kỷ này.
Trái với mong muốn của thực dân, những người tù chính trị ở Côn Đảo
không phải là hoàn toàn không có khả năng nắm bắt tình hình trong nước
và trên thế giới. Tàu bè từ Sài Gòn vẫn chở những món hàng cần thiết ra
cho nhu cầu trên đảo. Mặt khác, các cuộc biến động chính trị ở trong nước
vẫn không ngừng xảy ra, các tòa Đại hình cũng liên tiếp gửi ra Côn Đảo
hàng loạt quốc sự phạm. Các vị khách mới này chính là những nhân chứng
sống thực sự trong tấn bi kịch hùng tráng của đất nước.
13 năm bị cầm tù ở Côn Đảo là 13 năm khủng hoảng bế tắc đối với các
nhà nho đại diện cho những khuynh hướng khác nhau trong phong trào văn
thân. Các tổ chức tiếp tục tan rã, những người cầm đầu bị bắt gần hết,
