tôn giáo sang phê phán chế độ chuyên chế phản động Phổ. Họ rơi vào chủ
nghĩa duy tâm chủ quan, thay cái gọi là “ý niệm tuyệt đối” của Hêghen
bằng “ý thức về mình” và coi đó là động lực phát triển của lịch sử thể hiện
trong nhà nước và giới trí thức. Họ hay dùng lời lẽ cách mạng nhưng chỉ là
những lời đe dọa suông, phản ánh tính chất yếu đuối của giai cấp tư sản
Đức và sự bất lực của nó trong cuộc đấu tranh chống phong kiến.
Lutvích Phơbách (1804-1872) là một nhà triết học Đức, đứng trên lập
trường duy vật. Trong khi phê phán Hêghen và đấu tranh chống giáo hội,
ông đã giải thích một cách duy vật vấn đề cơ bản của triết học: công nhận
sự tồn tại khách quan của tự nhiên và sự tồn tại độc lập đối với tư tưởng
con người. Nhưng chủ nghĩa duy vật Phơbách còn mang tính chất trực
quan, siêu hình, không hiểu được phương pháp biện chứng. Về các vấn đề
xã hội, Phơbách vẫn không thoát khỏi cách nhìn nhận duy tâm. Ông giải
thích mọi hiện tượng bằng con người chung chung mà không thấy mối
quan hệ giữa họ trong quan hệ sản xuất là yếu tố quyết định. Ông chủ
trương xây dựng xã hội mới bằng sự thương yêu của con người, thực chất
là làm dịu bớt đối kháng giai cấp, rời bỏ đấu tranh cách mạng, tuyên truyền
cho sự điều hòa giai cấp. Mác và Ăngghen đã rút ra từ đó lý luận về chủ
nghĩa duy vật và phát triển lên thành một triết học khoa học.
Mặc dầu còn những điều hạn chế, Hêghen và Phơbách đã đóng một
vai trò xuất sắc trong triết học cổ điển Đức. Mác và Ăngghen đã kế thừa
một cách có phê phán và sáng tạo nền triết học đó để xây dựng nên chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Như vậy, sự ra đời của học thuyết chính trị kinh tế và triết học nói trên
gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Các học giả tiến
bộ đã cố gắng giải thích những hiện tượng mới trong xã hội, mặc dầu còn
nhiều hạn chế, cũng đóng góp một phần quan trọng vào kho tàng tri thức
của loài người. Tiếp thu một cách có phê phán, Mác và Ăngghen đã sử
dụng sáng tạo những thành tựu đó thành những bộ phận cấu thành chủ
nghĩa cộng sản khoa học.
