mặt trái của xã hội tư bản chủ nghĩa, tìm cách xây dựng một cuộc sống mới
tốt đẹp không có bóc lột. Họ nêu lên những luận điểm xã hội chủ nghĩa và
kế hoạch xây dựng chủ nghĩa xã hội. Song đó mới là chủ nghĩa xã hội
không tưởng mà người đại diện xuất sắc trong nửa đầu thế kỷ XIX là Xanh
Ximông và Saclơ Phuariê ở Pháp và Rôbơ Ôoen ở Anh.
H.C. Xanh Ximông (1760-1825) xuất thân từ một gia đình quý tộc, đã
tham gia cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ, có khuynh hướng tiến
bộ, muốn đi tìm con đường giải phóng loài người. Quan điểm của ông được
trình bày trong tác phẩm Những bức thư từ Giơnevơ (1802) và một số cuốn
sách khác. Theo ông, lịch sử loài người là một quá trình tiến hóa không
ngừng, chế độ sau tiến bộ hơn chế độ trước, nhưng động lực của nó là ý
thức con người. Ông nhận thức được cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội
giữa những người ăn không ngồi rồi tức là quý tộc với những “nhà công
nghiệp” bao gồm tư sản và công nhân. Ông chủ trương xây dựng xã hội
mới dưới quyền thống trị của các “nhà công nghiệp”, trong đó mọi người
đều phải lao động trên cơ sở của nền đại sản xuất, được quyền hưởng thụ
bình đẳng, kế hoạch hóa nền kinh tế và thủ tiêu chế độ ăn bám. Không biết
đến sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản, ông chủ trương biện pháp cải tạo
xã hội là thuyết phục hòa bình chứ không phải bằng con đường cách mạng.
Nhưng giai cấp tư sản không hề đoái hoài đến những dự thảo kế hoạch của
ông gửi đến.
S. Phuariê (1772-1837) xuất thân từ một gia đình thương nhân, sớm
làm quen với việc buôn bán, nên ông sớm thấy những mánh khóe xảo quyệt
của giai cấp tư sản. Ông vạch trần những hoạt động gian giảo trục lợi của
thương nhân, những lời lẽ hứa hẹn rỗng tuếch so với thực tế đáng thương
của xã hội tư sản, phê phán bằng giọng châm biếm chua cay bộ mặt thực
của chủ nghĩa tư bản. Ông nhận định tiến trình lịch sử xã hội trải qua 4 giai
đoạn: mông muội, dã man, gia trưởng và văn minh. Văn minh là giai đoạn
của chủ nghĩa tư bản, đã biến mọi thói hư tật xấu trước đây dưới hình thức
đơn giản thành phức tạp, mập mờ, hai mặt và giả dối. Ông nhận định rằng ở
đó, hạnh phúc của một số người này gây ra sự đau khổ của số đông người
