Cùng với sự phát triển của những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa,
tư tưởng tư sản ra đời và dần dần hình thành từ trong lòng chế độ phong
kiến. Trong hoàn cảnh nước Anh, một trong những nước đầu tiên đang ở
quá trình tan rã của chế độ phong kiến, ảnh hưởng của thời kỳ trung cổ còn
nặng nề thì luồng tư tưởng mới không biểu hiện hoàn toàn thuần túy, công
khai, mà phải khoác một bộ áo tôn giáo. Cái áo đó chính là Thanh giáo
chống lại tôn giáo cũ là Anh giáo. Anh giáo dựa trên cơ sở lý thuyết của
đạo Cơ đốc, nhưng về tổ chức thì tách khỏi giáo hội La Mã. Người đứng
đầu giáo hội Anh là vua Anh. vì vậy, Anh giáo được sử dụng như công cụ
thống trị tinh thần của giai cấp phong kiến.
Cuộc đấu tranh giữa Thanh giáo và Anh giáo là cuộc đấu tranh tôn
giáo, nhưng thực chất, nó phản ánh cuộc đấu tranh giữa hai luồng tư tưởng
tư sản và phong kiến, cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội Anh, khi mà chế
độ phong kiến đang suy tàn và chủ nghĩa tư bản đang vươn lên.
Giáo lý của Thanh giáo là chủ nghĩa Canvanh được du nhập vào nước
Anh. Họ tin tưởng vào học thuyết định mệnh và theo đó, Thượng đế trao
cho những nhà tư sản trách nhiệm phát triển công thương nghiệp. Họ loại
khỏi nhà thờ những nghi lễ phiền toái, bài bác những đồ trang sức, bàn thờ
và gương mầu, chống việc đọc kinh bằng sách thánh và chủ trương tự do
đọc bằng miệng theo sự ngẫu hứng. Họ đòi hỏi đơn giản hóa những sinh
hoạt thuộc về tôn giáo. Điều đó thể hiện tính chất tiến bộ của Thanh giáo so
với Anh giáo và phù hợp với yêu cầu của giai cấp tư sản là dành nhiều thời
gian và tiền bạc cho việc phát triển kinh doanh.
Nội bộ Thanh giáo bị phân hóa thành nhiều xu hướng khác nhau. Đại
tư sản giàu có, ít nhiều gắn quyền lợi với chế độ phong kiến, lên tiếng
chống đối giáo hội Anh nhưng không chủ trương cải cách triệt để. Họ
muốn thay thế giáo chủ bằng hội nghị của những người có tuổi và ngoan
đạo. Vì vậy, họ được gọi là phái Trưởng lão. Do địa vị kinh tế, thái độ của
phái Trưởng lão thường không kiên định, dễ thỏa hiệp với thế lực phong
kiến.
