1. Cuộc nội chiến lần thứ nhất (1642-1646)
Ngày 22-8-1642, Saclơ I chính thức tuyên chiến ở Nôttinhhem. Cuộc
chiến tranh bùng nổ giữa hai trận tuyến rõ rệt, giữa thế lực phong kiến phản
động và thế lực tư sản tiến bộ cùng với toàn thể quần chúng nhân dân. Bọn
quý tộc phong kiến cùng với chư hầu, tăng lữ thuộc giáo hội Anh, sĩ quan
trong cung đình, bọn độc quyền tài chính… nêu lên khẩu hiệu “Vì Thượng
đế và nhà vua !”. Cơ sở của lực lượng phản động là những miền phía bắc
và phía tây, kinh tế chưa phát đạt, cơ sở phong kiến còn tương đối vững
vàng. Trái lại, giai cấp tư sản và quý tộc mới lãnh đạo quần chúng nhân dân
bao gồm nông dân, công nhân, thợ thủ công và tiểu tư sản thành thị là chỗ
dựa vững chắc của nghị viện. Cơ sở của lực lượng cách mạng là miền Đông
Nam và miền Trung, công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa đã phát triển.
Cuộc cách mạng Anh diễn ra trong khuôn khổ một cuộc nội chiến tránh
được sự can thiệp của các nước quân chủ phong kiến châu Âu.
Khi đó Tây Ban Nha đang ở vào thế xuy sụp; Pháp chưa thoát khỏi
những cơn lúng túng sau cuộc khởi nghĩa của nhân dân; Đức suy yếu sau
cuộc chiến tranh Ba mươi năm; Nga, Ba Lan, Thụy Sĩ mắc vào cuộc chiến
tranh giữa ba nước. Điều đó làm cho cách mạng Anh không phải lo lắng
đối phó với thế lực bên ngoài.
Ban đầu, cuộc nội chiến diễn ra dưới hình thức đấu tranh giữa triều
đình với nghị viện. Xuất phát từ quyền lợi khác nhau, nội bộ phe nghị viện
phân hóa thành hai phái: phái Trưởng lão chiếm đa số, dựa vào tầng lớp
trên của giai cấp tư sản bảo thủ (chủ yếu ở Luân Đôn) và một phần quý tộc
có tư tưởng đối lập, chủ trương thỏa hiệp với vua, coi chiến tranh là
phương tiện để buộc vua phải nhượng bộ một số quyền lợi; phái Độc lập
chiếm thiểu số trong nghị viện gồm quý tộc loại vừa và nhỏ, đại biểu cho
quyền lợi của tư sản bậc trung, được sự ủng hộ của đông đảo quần chúng
nhân dân, có thái độ kiên quyết đối với nhà vua hơn. Thái độ đối với chiến
tranh và cuộc tranh giành quyền lãnh đạo trong nội bộ phe nghị viện có ảnh
hưởng trực tiếp đến quá trình diễn biến của cuộc nội chiến.
