XIX, nước Nga Sa hoàng đóng vai trò sen đầm châu Âu, đàn áp khởi nghĩa
Ba Lan (1830), Hunggari (1848), ngăn cản sự thống nhất Đức và hai lần
chuẩn bị dập tắt cách mạng Pháp. Đến đầu những năm 50, Nga hoàng
muốn bành trướng thế lực của mình ở phương Đông. Trong khi đó, Anh và
Pháp cũng muốn lợi dụng sự suy yếu của Thổ Nhĩ Kỳ để khống chế cảng
Côngxtăngtinốp, ngăn cản không cho tàu Nga qua lại các eo biển nhưng lại
có thể đưa chiến hạm vào tấn công bờ biển Nga. Về phía Nga, Nicôlai I
cũng muốn giữ các eo biển để bảo đảm cho các tàu bè của mình được tự do
qua lại. Sau một thời gian tranh chấp về ngoại giao, năm 1853, chiến tranh
bùng nổ. Cuộc chiến tranh này, đối với cả hai phía Nga và quân đồng minh
Anh-Pháp đều mang tính chất xâm lược phi nghĩa. Thổ Nhĩ Kỳ đứng về
phía Anh-Pháp nhằm đặt lại quyền thống trị đối với các dân tộc xung
quanh. Nhưng khi cuộc đổ bộ của quân đồng minh vào Xêvaxtôpôn bắt đầu
(9-1854) thì nhân dân Nga đã tiến hành cuộc chiến tranh bảo vệ rất anh
dũng. Cuộc chiến tranh kéo dài đến năm 1855 thì chấm dứt. Nước Nga bị
thất bại vì chế độ chính trị thối nát, kinh tế kiệt quệ, các phương tiện chiến
tranh lạc hậu và thiếu thốn, sự chuẩn bị không chu đáo.
Sự thất bại của nước Nga càng đẩy nhanh sự hình thành tình thế cách
mạng đã âm ỉ từ nhiều năm trước. Sự phá sản và sự cùng khổ của nông dân
làm cho lòng bất mãn của họ mỗi ngày một tăng. Trong khoảng từ 1858-
1860 đã nổ ra hơn 300 cuộc đấu tranh của nông nô chống địa chủ. Cũng
trong thời gian này, cuộc “khủng hoảng lớp trên” đã diễn ra, giai cấp quý
tộc địa chủ không thể thống trị như cũ và chính quyền chuyên chế đại diện
cho lợi ích phong kiến bị bắt buộc phải thay đổi chế độ chính trị - xã hội ở
trong nước.
Cùng trong thời kỳ này, trên vũ đài đấu tranh chính trị đã xuất hiện
một lực lượng mới là trí thức tiểu tư sản. Đi theo xu hướng của Bêlinxki,
các nhà văn “bình dân” Đôbrôliubốp, Secnưsépxki trở thành hạt nhân của
phái dân chủ cách mạng. Họ đưa ra cương lĩnh cách mạng dân chủ tư sản
tiến bộ, đồng thời phê phán những thối nát của chủ nghĩa tư bản, muốn đưa
nước Nga chuyền sang chủ nghĩa xã hội.
