5 tháng làm việc. Việc giải tán nghị viện lần này về thực chất là thanh toán
nền cộng hòa ở Anh.
4. Chế độ bảo hộ độc tài của Crômoen (1653-1658)
Giai cấp tư sản và quý tộc mới rất lo sợ phong trào của quần chúng
nhân dân. Họ sẵn sàng thủ tiêu nền cộng hòa để xây dựng một chính quyền
có “bàn tay sắt”, vừa có khả năng trấn áp phong trào trong nước, lại vừa có
khả năng chiến thắng những quốc gia cạnh tranh bên ngoài, vì vậy, từ đó
trở đi, nghị viện chỉ còn là hình thức với một số nghị sĩ được chọn lọc cẩn
thận. Crômoen trở thành “Nhà bảo hộ” độc tài, nắm mọi quyền hành, có
quyền hạn tuyệt đối: tổng tư lệnh quân đội và hải quân, kiểm tra tài chính
và tòa án, quyết định chính sách đối nội và đối ngoại, ban hành luật lệ…
Crômoen nắm trong tay một lực lượng quân đội hùng mạnh làm công cụ
chuyên chính tư sản. Toàn quốc chia làm 11 khu do những tướng tá tay
chân của Crômoen cai quản, có quyền hành rộng lớn như một “Tiểu bảo
hộ”. Trật tự quân sự, cảnh sát ngự trị trong nước.
Tuy nhiên, chính quyền bảo hộ cũng không thoát khỏi những khó khăn
ngày càng trầm trọng. Làn sóng căm phẫn của quần chúng nhân dân vẫn
không ngừng bùng lên và lan tràn trong toàn quốc. Cuộc chiến tranh với
Tây Ban Nha (1654) tuy thắng lợi nhưng chiến lợi phẩm không thấm vào
đâu so với chi phí quân sự. Chính phủ mắc nợ tới hai triệu bảng Anh. Công
thương nghiệp Anh bị đình trệ vì chiến tranh, hàng len dạ xuất cảng ở
Hămbua từ 10 vạn tấn xuống còn 2 vạn, hàng vạn gia đình bị bần cùng.
Tình trạng đó làm cho bọn đại tư sản và quý tộc không tin tưởng ở sức
mạnh của chính quyền bảo hộ, không chia cho Crômoen vay nữa và tìm
cách phục hồi chế độ quân chủ mạnh mẽ hơn.
Cái chết của Crômoen ngày 3-9-1658 càng thúc đẩy mau chóng quá
trình sụp đổ của chế độ bảo hộ. Con trai Crômoen là Risa lên làm Bảo hộ
nhưng lại là kẻ bất tài, không khắc phục nổi những khó khăn do cha để lại.
Mùa xuân 1659, giai cấp tư sản và quý tộc, các tướng lĩnh cao cấp quyết
