tên ghép chung của niên hiệu Văn Hóa hay Bunka 1804-1818 và Văn
Chính hay Bunsei = 1818-1830) mà trung tâm là Tôkyô đã bắt đầu
khai hoa. Cùng với sự phổ cập của các ngành xuất bản, giao thương và
giao thông, văn hóa ấy đã lan ra khắp nước. Về văn chương có các cây
viết tiểu thuyết Ueda Akinari (1734-1809), Jippensha Ikku (1765-
1831), về mỹ thuật có nhà hội họa Nam họa Ike Taiga (1723-1776),
Yosa Buson (1716-1783), Tanomura Chikuden (1777-1835), về tranh
ukiyo-e đề cập đến phong tục xã hội có Katsushika Hokusai (1760-
1849), Andô Hiroshige (1797-1858). Trong tông Tào Động phải kể
đến thiền sư và thi nhân Taigu Ryôkan (Đại Ngu Lương Khoan, 1758-
1831), còn tông Lâm Tế thì đã có Sengai Gibon (Tiên Nhai Nghĩa
Phạn, 1750-1837) cũng là một thiền sư kiêm họa gia với lối vẽ độc
đáo.
Về phương diện học vấn và tư tưởng, giai đoạn này đã có những
nghiên cứu thực chứng thành công trong các lãnh vực khoa học. Quốc
học đã có Kamo no Mabuchi (1697-1769) và Motoori Norinaga
(1730-1801), y học thì phải nói đến nhà đông y chú trọng về lâm sàng
là Yamawaki Tôyô (1705-1762). Tinh thần thực chứng ấy đã được
thừa kế bởi Maeno Ryôtaku (1723-1803), Sugita Genpaku (1733-
1817) bằng cách du nhập y học Tây Phương. Ngay cả trong thiên văn
học hay lịch pháp cùng kỹ thuật trắc lượng, dần dần người thời ấy đã
biết đem học vấn Tây Phương vào nước mình. Trong đám nho gia đã
xuất hiện nhiều nhà tư tưởng với tinh thần phê phán sắc bén như các
ông Tominaga Nakamoto (Phú Vĩnh Trọng Cơ, 1715-1746) với tác
phẩm Shutsujôkôgo (Lời thốt ra sau khi xuất định), Yamagata Bantô
(Sơn Phiến Bàn Đào, 1748-1821) với Yume no Shiro (Thay cho mộng,
1820), trong đó, họ cực lực lên án Phật giáo.
Trong khi lý luận về diễn tiến của tư tưởng Phật giáo, Tominaga
(Phú Vĩnh) cho rằng tư tưởng Phật giáo đại thừa không thể nào là
thuyết do Thích Ca đề xướng (Đại thừa phi Phật thuyết). Các tông
phái đều cảm thấy đụng chạm vì như thế Tominaga đã phủ định tất cả
tông chỉ của họ nên chư tăng viết không biết bao nhiêu tác phẩm để
