phản kích. Ngoài ra Yamagata (Sơn Phiến) trong Yume no shiro đã
dựa vào Thiên Địa Nhị Cầu Dụng Pháp Ký (Ghi chép về cách vận
hành của mặt trời và quả đất), Thái Dương Cùng Lý Liễu Giải Thuyết
(Giải thích rõ ràng về vai trò của mặt trời), hai quyển sách về thiên
văn do nhà học giả Lan học (học thuật Tây Phương do người Hòa Lan
đem đến) (gọi là rangakusha) tên Motoki Yoshinaga (Bản Mộc Lương
Vĩnh, 1735-1794) dịch ra để trình bày về địa động thuyết
, mục
đích phủ định từ gốc rễ quan niệm Tu Di Sơn trong thế giới quan Phật
giáo. Điều này cũng làm cho Phật giáo đồ thời đó cảm thấy bị xúc
phạm. Vì lẽ đó, tăng sĩ phái Thiên Thai như Fumon Entsuu (Phổ Môn
Viên Thông) đã thử tranh cãi nhưng trước tinh thần thực chứng của
khoa học hiện đại, ông ta đành phải thúc thủ.
Tuy rằng ở Nhật việc nho gia bài bác Phật giáo không phải mới
bắt đầu có từ thời kỳ đó nhưng lập luận của những người chống đối
Phật giáo đương thời có cơ sở lý luận thực tiễn chứ không chỉ phát
ngôn trên chiều hướng dị biệt về lập trường không thôi như từ trước
đến nay. Do đó, ảnh hưởng do họ đem đến cực kỳ to tát.Vào thời này,
còn có những tác phẩm chống đối Phật giáo gọi là "bài Phật thư" xuất
hiện, ví dụ Bendôsho (Biện đạo thư, 1735) của Dazai Shundai (Thái
Tể Xuân Đài, 1660-1748), Sôbô kigen (Thảo mao nguy ngôn,1791)
của Nakai Chikuzan (Trung Tỉnh Trúc Sơn, 1730-1804). Ngoài ra,
những học giả quốc học với tinh thần phục cổ thần đạo như Hirata
Atsutane (Bình Điền Đốc Dận, 1776-1843) cũng ra tay bài xích Phật
giáo một cách tích cực. Tất cả đã làm cho phong trào bài Phật vào cuối
đời mạc phủ lên cao. Đặc biệt ở những phiên trấn như Mito, Okayama,
Aizu, Kagoshima vv...người ta đã bắt đầu mạnh tay xếp đặt lại hệ
thống chùa chiền và bắt buộc tăng ni hoàn tục. Việc này chỉ là bước
đầu của phong trào đánh phá Phật giáo mang tên haibutsu kishaku tức
"phế Phật hủy Thích" thời Minh Trị.
Cuối đời mạc phủ có những vị tăng theo chủ trương tôn quân như
Motsugen Fusen (Vật Ngoại Bất Thiên, 1785-1867, tông Tào Động)
