nên dù mang tiếng là tông Tào Động, nơi tăng đường của các ông, vẫn
xem việc học tập "khán thoại thiền" là chuyện đương nhiên.
Còn như Sawaki Kôdô (Trạch Mộc, Hưng Đạo) thì lập trường
của ông là bảo vệ cho kỳ được truyền thống shikantaza (chỉ quản đả
tọa) tức "chỉ ngồi xuống mà thiền" cố hữu của Tào Động. Sawaki
được gọi là yadonashi Kôdô tức "Kôdô, người truyền giáo không nhà"
(vô túc Hưng Đạo). Ông là thương binh trong trận Nhật Nga, được
giải ngũ, trở về tu hành nhưng sống cuộc đời rày đây mai đó trên toàn
quốc như một "ngôi chùa di động" (di động tùng lâm). Ông chỉ đạo
tham thiền cho nhiều đồ đệ và được mọi người kính mến. Tuy nhiên
khi nói về quãng đời lính tráng cũ, ông có lúc tự phụ là trong trận Nhật
Nga đã giết người không gớm tay cho nên tư tưởng của ông e rằng
không có nhiều tính chất tôn giáo mà chỉ là một mảng ý thức hệ.
Ngoài hai ông, trong tông Tào Động còn phải kể đến Arai
Sekizen (Tân Tỉnh, Thạch Thiền, 1864-1927) đã truyền giáo ở Đài
Loan, Hawai và Mỹ, Taneda Santoka (Chủng Điền, Sơn Đầu Hỏa,
1882-1940) xuất thân từ một ngôi chùa Tào Động, đã sống đời phiêu
bạt và làm thơ haiku, cũng như Kawaguchi Ekai (Hà Khẩu Huệ Hải,
1866-1945), người tông Hoàng Bá, đã hai lần thám hiểm nhiều năm ở
Tây Tạng ( 1897-1903 và 1904-1915), sau hoàn tục.
*Thiền thời lâm chiến
Từ khi có biến cố Mãn Châu, giáo đoàn Thiền Tông đã đi trên
con đường hợp tác với nỗ lực chiến tranh của nhà nước. Năm 1939,
đạo luật về tổ chức tôn giáo được ban hành và có hiệu lực từ năm
1940. Theo chính sách thống nhất "nhất tông nhất phái" được đề ra,
tông Lâm Tế lại hợp nhất để trở thành một phái. Các giáo đoàn Thiền
Tông cũng có chân trong một tổ chức gọi là Phật Giáo Liên Hợp Hội
(sau đó phát triển thành Đại Nhật Bản Phật Giáo Hội vào năm 1941)
và tham gia vào Phật Giáo Hộ Quốc Đoàn. Năm 1944 khi tổ chức Đại
Nhật Bản Chiến Thì Tôn Giáo Báo Quốc Hội với mục đích nhất
nguyên hóa các tôn giáo ra đời, họ lại cũng tham gia vào đó nữa.
