Vân Nam. Phía đông là biển rộng bao la và các hải đảo. Phía nam giáp
vương quốc Chăm Pa (Chiêm Thành). Lãnh thổ Đại Việt như một bao lơn
rộng nhìn ra biển Đông, có vị trí địa lý quan trọng, nằm trên đường giao lưu
từ bắc xuống nam, từ tây sang đông.
Trải dài từ Móng Cái đến miền Trung Trung Bộ, nước Đại Việt gồm
cả đồng bằng, rừng núi và sông biển. Cấu tạo lãnh thổ với rừng núi, đồng
bằng, sông ngòi, ao hồ và biển đảo, cùng với sự phân bố dân cư trên khắp
các miền đất nước có ảnh hưởng lớn đến tư duy cấu trúc hành chính, quân
sự cũng như những hoạt động quân sự, quốc phòng thời đó.
Bấy giờ, công cuộc khai phá đất hoang để tăng thêm diện tích cư trú
và canh tác ra vùng biển được tiến hành thường xuyên và trở thành quốc
sách. Vua Trần cho phép các vương hầu, công chúa được quyền chiêu tập
dân nghèo và những người phiêu tán làm nô tỳ, đắp đê ngăn nước mặn để
khai hoang, lập các điền trang. Nhờ phương thức đó mà lưu vực các sông
lớn ở Bắc Bộ và Trung Bộ ngày càng trở thành địa bàn cư trú chủ yếu của
cư dân, là những vùng đất phì nhiêu, sản xuất nhiều lúa gạo nhất thuở ấy.
Nước Đại Việt đã sớm quy tụ trong một cộng đồng dân tộc nhiều
thành phần, trong đó đa số người Kinh. Ở trung du và rừng núi là địa bàn
sinh sống của các dân tộc thiểu số khác như Mường, Tày, Thái, Mông,
Nùng, Dao, v.v…Người Việt tụ cư trong các cộng đồng làng xã hay động
bản. Quan hệ giữa các dân tộc sống trên lãnh thổ Đại Việt là một quan hệ
đoàn kết, thân ái và bình đẳng. Khối thống nhất ấy đặt dưới sự kiểm soát
của chính quyền các cấp mà trên hết là triều đình trung ương với những
chính sách khá tiến bộ.
Sách Đảo di chí lược của Trung Quốc đời Nguyên ghi rằng: Nước
Đại Việt... đất rộng người đông, khí hậu thường nóng, ruộng đất phần nhiều
phì nhiêu
1
. Sách An Nam chí lược cũng phản ánh: Nước Đại Việt "dân cư
đông đúc". Và Dư địa chí của Nguyễn Trãi cho biết, thời Trần chia nước
thành 12 xứ, viện quan dâng "sổ vàng", hạng đại nam và trung nam có
4.900.000 đinh, hạng hoàng nam có 2.104.300 đinh
2
. Như vậy, theo
