hay phẩm phục quan chức là giống, còn việc tổ chức, tuyển mộ, sắp đặt và
sử dụng quan lại của Đại Việt có nhiều điểm khác biệt. Tính độc lập, tự chủ
ở lĩnh vực này thể hiện trên quan điểm của triều đình cũng như trên thực tế
tổ chức. Sử gia Ngô Sĩ Liên viết rằng: Triều thần bấy giờ như Lê Bá Quát,
Phạm Sư Mạnh có ý muốn thay đổi chế độ quan lại. Vua nói: Nhà nước đã
có phép tắc nhất định, Nam - Bắc khác nhau; nếu nghe theo kế của kẻ học
trò mặt trắng trên đường tiến thân thì sinh loạn ngay. Hoặc như Vua Trần
Nghệ Tông nói: điều trước dựng nước, có luật pháp, chế độ riêng, không
theo quy chế của nhà Tống, là vì Nam Bắc nước nào làm chủ nước đó,
không phải bắt chước nhau"
7
.
Bộ máy triều đình trung ương được tổ chức khá hoàn chỉnh. Trên
hết là vua, dưới vua có tể tướng với chức thống quốc thái sư (như trường
hợp Trần Thủ Độ) hay thống chính thái sư và sau được quy định thống nhất
là bình chương sự, đồng bình chương sự, nhập nội hành khiển. Thân vương
khi làm tể tướng được xưng là quốc công thượng hầu. Bên dưới là hàng
quan văn quan võ, đứng đầu là một số trọng chức gồm tam thái và tam
thiếu. Những cơ quan chuyên trách mang tên các quán, các sảnh, viện, cục,
đài, ty.
Nhà nước trung ương tập quyền thời Trần được khôi phục và phát
triển trên mọi phương diện. Sử gia Phan Huy Chú nhận xét rằng, bộ máy
quan lại thời Trần gồm "các chức quan trong và quan ngoài, lớn nhỏ đều có
hệ thống"
8
. Đó là hệ thống chính quyền gồm có các cơ quan hành chính và
chuyên môn, đội ngũ quan lại được tổ chức, quản lý ngày một quy củ và
chặt chẽ hơn. Đó là một nhà nước quân chủ trung ương tập quyền phương
Đông, đứng đầu là hoàng đế (vua), tiếp dưới là hệ thống quan lại chia thành
hai ban "văn giai" và "võ giai" quản lý cơ quan hành chính, quân sự.
Hoàng đế (vua) đứng đầu triều đình, có quyền lực tối cao trên tất cả
các lĩnh vực hoạt động của đất nước. Trong lĩnh vực này, hoàng đế Đại Việt
thường ở cương vị như một thủ lĩnh quân sự của cộng đồng dân tộc, là
người có quyền quyết định trong việc tổ chức, động viên và chỉ huy quân
đội, điều hành các hoạt động quân sự của quân đội quốc gia. Khi có chiến
