trấn trị ở các vùng quan trọng. Các vương hầu được phái đi trấn trị, kiểm
soát các châu lộ chủ yếu, bảo đảm sự trung thành về mặt chính trị của địa
phương đối với triều đình.
Các vương hầu quý tộc được quyền trấn trị các vùng, có thái ấp điền
trang, phủ đệ và đội quân riêng, chứng tỏ yếu tố phân tán vẫn còn tồn tại
trong xã hội phong kiến thời Trần. Tuy nhiên, yếu tố phân tán này luôn bị
hạn chế bởi tính chất xã hội cùng với những chính sách ràng buộc của nhà
nước tập quyền.
Tính chất quý tộc huyết thống hay quý tộc đồng tộc họ Trần là một
nét nổi bật của vương triều Trần. Để bảo vệ vương quyền cũng như địa vị
thống trị độc tôn của dòng họ, nhà Trần còn quy định những người trong
hoàng tộc phải kết hôn với nhau. Sự cố kết quan hệ họ hàng, tông tộc bằng
những lợi ích chính trị và kinh tế có tác dụng thắt chặt tinh thần đoàn kết
trong giai cấp thống trị. Tất nhiên, tính chất quý tộc huyết thống nói trên
không phải hoàn toàn, bên cạnh đội ngũ quý tộc dòng họ, còn xuất hiện
ngày càng đông và có vị từ ngày càng quan trọng tầng lớp quan liêu xuất
thân từ nhiều thành phần xã hội khác nhau.
Bên cạnh tầng lớp quý tộc là bộ máy quan lại từ trung ương đến địa
phương. Chế độ tuyển dụng quan lại ra bằng khoa cử vừa tiến cử. Tổ chức
bộ máy quan lại thời Trần chặt chẽ và tập trung hơn thời Lý. Cả nước chia
làm 12 lộ, đứng đầu là chức an phủ sứ. Riêng vùng Kinh thành Thăng Long
được coi như một phủ đặc biệt. Năm 1265, chức quan đứng đầu kinh thành
được đổi làm kinh sư an phủ sứ, rồi kinh sư đại doãn.
Dưới các lộ có phủ, châu, rồi đến huyện hay hương và cuối cùng là
xã. Mỗi đơn vị hành chính đều có cấp chính quyền tương ứng: phủ có chức
trấn phủ sứ; châu có chức thông phán, thiên phán; huyện có lệnh úy, chủ
bạ; xã có đại tư xã, tiểu tư xã.
Trong cấu trúc xã hội thời Trần, hệ thống cộng đồng làng xã, hương
thôn đã đóng một vai trò khá quan trọng. Trong điều kiện kinh tế hàng hóa
chưa phát triển mạnh, các làng xã nông nghiệp còn tương đối khép kín, tự
