cung, tự cấp ở đó, những hộ nông dân quần tụ, gắn bó trong mối quan hệ
vừa thân tộc vừa láng giềng. Có thể coi đây là nền tảng, là cơ sở của cả cấu
trúc xã hội, trong đó bao gồm đông đảo những người nông dân và các thợ
thủ công, tức thành phần chủ yếu sản xuất ra của cải vật chất nuôi sống xã
hội, là nơi cung cấp nhân lực, vật lực cho công cuộc xây dựng sức mạnh
phòng vệ đất nước. Làng xã là những pháo đài bất khả xâm phạm trong
kháng chiến chống xâm lược.
Tầng lớp dưới cùng của bậc thang xã hội Đại Việt là nông nô, nô tỳ.
Đây là di sản của xã hội cổ xưa. Đến thời Trần, nông nô, nô tỳ phát triển
tương đối mạnh. Lúc đó, tầng lớp quý tộc, địa chủ đang là lực lượng quan
trọng ủng hộ chính quyền và đóng vai trò tích cực đối với sự phát triển kinh
tế - xã hội, họ được nhà nước cho phép nuôi người phục dịch, chiêu mộ dân
nghèo, người lưu tán khai phá đất hoang, lập các trang trại.
Cùng với sự phát triển của chính quyền về mặt hành chính là quá
trình kiện toàn chức năng lập pháp và hành pháp của nó. Dưới thời Trần,
các hoạt động lập pháp đã phát triển. Bên cạnh bộ Quốc triều thông chế
gồm 20 quyển, xác định quy chế tổ chức chính quyền, nhà nước còn tổ
chức biên soạn và nhiều lần sửa đổi bổ sung Hình luật những bộ luật thành
văn đầu tiên của nước ta. Các bộ luật này đã thất truyền. Tuy vậy, căn cứ
vào các lệnh dụ của nhà vua hoặc các việc làm cụ thể được sử sách ghi
chép, có thể nói rằng, luật pháp thời Trần đã đề cập đến nhiều lĩnh vực,
trong đó có những chế định về quyền hạn và trách nhiệm của mỗi thành
viên đối với xã hội, về nghĩa vụ binh dịch của các đinh tráng, về nghĩa vụ
đóng góp xây dựng và bảo vệ đất nước, về chức năng của các loại quân
trong việc bảo vệ hoàng cung, bảo vệ chính quyền và biên giới Tổ quốc.
Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần tiến hành trong hoàn cảnh
nạn ngoại xâm luôn luôn là một nguy cơ trực tiếp. Chỉ trong vòng 30 năm
(1258 - 1288), Đại Việt phải tiến hành liên tục ba cuộc chiến tranh giữ nước
mà kẻ thù là thế lực bành trướng xâm lược lớn và hung bạo. Đó là chưa kể
những lần nổi loạn hay những cuộc xâm phạm biên giới của thù trong, giặc
ngoài. Do đó, để củng cố nền thống trị của nhà nước phong kiến độc lập tự
