Nhà Trần đặc biệt chú ý đến đội ngũ các thủ lĩnh quân sự và các
châu mục miền núi. Với những chính sách, biện pháp mềm dẻo, triều đình
nhà Trần đã tập hợp, lôi kéo được các tù trưởng, thổ ty, tộc trưởng vùng
biên viễn, biến họ thành những bề tôi trung thành của triều đình. Mối quan
hệ vua - tôi được gắn bó bằng quan hệ hôn nhân và bằng các quyền lợi khác
trên cơ sở lợi ích chung của cả nước. Chính họ là những người quản giữ
dân, huy động và chỉ huy quân dân bản địa - một lực lượng không thể thiếu,
để đánh giặc ở biên giới, chặn đầu khóa đuôi và truy đuổi quân xâm lược
khi chúng tiến qua hoặc trên đường tháo chạy.
Tuy nhiên, triều đình nhà Trần cho dù đồng tâm nhất trí, kiên quyết
chống giặc, cũng không thể giữ được nước một khi thiếu sự hưởng ứng
tham gia đóng góp sức người, sức của của quân và dân khắp mọi nẻo miền.
"Cả nước nhà góp sức", theo Trần Quốc Tuấn, mới là yếu tố cực kỳ quan
trọng, quyết định trong công cuộc giữ nước. Đó là một tư tưởng lớn. Nhận
thức trên của Trần Quốc Tuấn cũng là nhận thức chung của quý tộc Trần;
do đó, nhà vua và triều đình đã vận dụng mọi biện pháp để huy động nhân
lực, vật lực cả nước. Nếu như trong kháng chiến chống giặc Tống thời Lý
chiến sự chỉ diễn ra chủ yếu ở vùng bắc sông Cầu, từ phòng tuyến Như
Nguyệt đến Cao Bằng và Lạng Sơn, thì trong ba lần kháng chiến chống
Mông - Nguyên thời Trần, đặc biệt là cuộc kháng chiến lần thứ hai (1285),
khắp nơi, cả nước đều có giặc và đánh giặc. Ba lần quân Mông - Nguyên
tiến công cũng là ba lần triều đình rút khỏi Thăng Long, về các vùng hạ
lưu, dựa vào dân để bảo vệ lực lượng, tổ chức toàn dân đánh giặc, tạo thời
cơ, tăng cường sức phản công để giành thắng lợi cuối cùng. Trong cuộc
kháng chiến năm 1285, nhân dân ở khắp các vùng ven biển, đồng bằng
châu thổ sông Hồng, sông Mã, sông Lam đều lao vào cuộc chiến đấu sinh
tử với quân thù. Trong khi đó, nhân dân vùng rừng núi phía tây bắc, phía
bắc và đông bắc ít nhất cũng một đôi lần chặn đánh khi quân giặc đến hay
truy quét chúng trên đường tháo chạy. Tất cả đều được huy động vào cuộc
chiến đấu chống giặc theo mệnh lệnh của triều đình, của Quốc công tiết chế
Trần Quốc Tuấn.
