mở tiệc lớn, các hương lão từ 60 tuổi trở lên cho tước mỗi người hai tư, đàn
bà cho hai tấm lụa. Các phủ lộ được lệnh lập kho chứa thóc, dự trữ lương
thực đề phòng khi gặp thiên tai, mất mùa, đói kém. Nhà nước dựa vào
nguồn lương thực đó để chẩn cấp cho dân nghèo và những người gặp nạn.
Thượng hoàng Trần Anh Tông đã từng nói: "Trẫm là cha mẹ dân, nếu sinh
dân mắc vào cảnh lầm than thì phải cứu gấp, chả lẽ đi so đo khó dễ lợi hại
hay sao"
36
. Nói chung sự quan tâm úy lạo, cứu trợ dân nghèo là biểu hiện tư
tưởng tiến bộ của các bậc minh quân thuở ấy.
Sự kiện có ý nghĩa nhất mà sử sách thường nhắc đến là Hội nghị
Diên Hồng năm 1284 cùng với tiếng hô đồng thanh “Đánh!" của đại biểu
các bô lão từ các làng xã trong toàn quốc, biểu hiện tinh thần dân chủ, sự
quan tâm của triều đình đối với nhân dân và vai trò quan trọng của nhân
dân các địa phương mà đại diện là những người cao tuổi trong sự nghiệp
đánh giặc giữ nước của dân tộc. Thời Trần, trong nông thôn, bên cạnh hệ
thống chính quyền địa phương gồm các đại tư xã, tiểu tư xã, Nhà nước vẫn
duy trì và tôn trọng hệ thống già làng có uy tín trong nhân dân.
Tư tưởng "an dân" thời Trần còn thể hiện trên phương diện lập pháp
và hành pháp. Năm 1230, Nhà nước ban hành Quốc triều thông chế gồm 20
quyển; sau đó lại ban hành sách Quốc triều hình luật. Đến đời Trần Dụ
Tông, nhà vua sai Trương Hán Siêu và Nguyễn Trung Ngạn biên định bộ
Hình thư để ban hành. Rất tiếc các bộ luật của nước ta thời Lý - Trần đều bị
thất truyền; song có thể nghĩ rằng, ở giai đoạn mà nhà nước quân chủ dân
tộc đang phát triển, tiến bộ thì luật pháp của họ còn bao hàm tính dân chủ
nhất định. Dưới triều Trần, bộ máy nhà nước hoàn thiện hơn thời Lý, công
việc xét kiện đã có cơ quan chuyên trách thực hiện với một quyền hạn độc
lập nhất định. Tuy nhiên, để đảm bảo sự xét xử công bằng và khách quan
hơn, nhà nước còn đặt thêm cơ quan kiểm pháp. Pháp luật thời Lý thì rộng
rãi khoan dung, pháp luật thời Trần có phần nghiêm minh, hà khắc hơn;
nhưng nhìn chung cả giai đoạn này, pháp luật vẫn quan tâm và chiếu cố đến
quyền lợi của dân chúng.
